Τι ωραίος πύργος μπαμπά! Αναφώνησε η κόρη μου περνώντας μπροστά από το κτίριο που έμοιαζε με κάστρο. “Μοιάζει με παραμύθι” μου είπε, για να της εξηγήσω ότι εκεί είναι όπου τελειώνουν άσχημα τα παραμύθια.
Στον αριθμό 106 avenue Ducpétiaux βρίσκεται το σωφρονιστικό κατάστημα Saint-Gilles (Σεν Ζιλ) που ανήκει στον ομώνυμο δήμο. Συγκεκριμένα το σωφρονιστικό κατάστημα βρίσκεται στα σύνορα των κοινοτήτων Saint-Gilles, Ixelles, Forest στην περιοχή των Βρυξελλών και χτίστηκε το 19ο αιώνα.
Η περιφέρεια των Βρυξελλών έχει συνολικά τρία κτίρια φυλακών: τη φυλακή Saint-Gilles, τη φυλακή Forest και το γυναικείο τμήμα της, του οποίου η ξεχωριστή είσοδος βρίσκεται στη rue de Berkendael, δίπλα από το Ευρωπαϊκό Σχολείο.
Το τεράστιο, νεομεσαιωνικό συγκρότημα σχεδιάστηκε από τον αρχιτέκτονα Joseph Jonas Dumont και χτίστηκε μεταξύ 1878 και 1884 από τον αρχιτέκτονα François Derre.
Οι φυλακές σχεδιάστηκαν με βάση τις μελέτες των αγγλοσάξωνων εγκληματολόγων της εποχής και αναπτύχθηκαν από τον Édouard Ducpétiaux, ο οποίος ήταν υπεύθυνος για τα σχέδια πολλών βελγικών φυλακών.
Η φυλακή είναι ακτινωτής μορφής και θεωρείται μια εξέλιξη του Πανοπτικού που είχε εμπνευστεί τον 18ο αιώνα ο Τζέρεμι Μπένθαμ. Συγκεκριμένα, η πρώτη φυλακή βασισμένη στη λογική του Μπένθαμ κατασκευάστηκε στη Γάνδη το 1773 και αποτέλεσε αρχιτεκτονική τομή στην κατασκευή των φυλακών. Σε αυτή εφαρμοζόταν μια ακτινωτή λογική γύρω από ένα σημείο των φυλακών η οποία εξασφαλίζει τη διαρκή επιτήρηση των κρατουμένων.
Η ακτινωτή φυλακή ήταν η άμεση συνέχεια της προηγούμενης. Οι πτέρυγες διατάσσονται ακτινωτά γύρω από ένα σημείο ελέγχου. Όμως η διαφορά είναι ότι η δυνατότητα διαχωρισμού μέρους των κρατουμένων, μέσω της απομόνωσης της κάθε πτέρυγας από την υπόλοιπη φυλακή, χωρίς να χάνεται η δυνατότητα ελέγχου της κεντρικής επιτήρησης. [1. Βίκυ Καμπουρίδου The Space of Institutional Prisons. ΕΜΠ τομέας Πολεοδομίας].
Η φυλακή στο Saint-Gilles περιβάλεται από ένα τοίχο ύψους έξι μέτρων και μήκος 960 μέτρων. Εχει έξι πτέρυγες, με 120 κελιά σχεδιασμένα για 502 κρατούμενους, οι οποίες εκτείνονται από έναν κεντρικό πυρήνα.
Το βασικό κτίριο με τους πυργίσκους και τις πολεμίστρες του και τη στενή πόρτα εισόδου, μοιάζει με παραμυθένιο πύργο του μεσαίωνα. Σύμφωνα με αρχιτέκτονες το κτίριο σχεδιάστηκε έτσι ώστε να προκαλεί ένα αίσθημα φόβου στους κρατούμενους.
Κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου το Βέλγιο τελούσε υπό γερμανική κατοχή και στη φυλακή κρατούνταν άτομα που ανήκαν σε αντιστασιακά δίκτυα ή όσοι προσπαθούσαν να διαφύγουν από τη χώρα, αλλά και άτομα που περίμεναν να δικαστούν από το “Πολεμικό Δικαστήριο των Βρυξελλών”.
Στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και πάλι στη φυλακή βρέθηκαν αντιφρονούντες του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος και αντιστασιακοί.
Μετά τη λήξη του πολέμου οι φυλακή γέμισε με περισσότερους από 2.000 κρατούμενους οι οποίοι κατηγορούνταν για συνεργασία με τον εχθρό.
Στις μέρες μας υπήρξαν αντιδράσεις τόσο από τους εργαζόμενους όσο και από τους κρατούμενους καθώς υποστήριξαν ότι ο υπερπληθυσμός στις φυλακές δημιουργεί προβλήματα στην ομαλή διαβίωση τροφίμων και εργαζομένων. Οι εντάσεις έγιναν ακόμη πιο έντονες με την πανδημία.
Αποτέλεσμα ήταν να ληφθεί η απόφαση το σωφρονιστικό ίδρυμα να κλείσει. Ήδη το παράρτημα του Forest έκλεισε και οι τρόφιμοι μεταφέρθηκαν στο Haren. Μέχρι το 2025 το κτίριο η Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση θα αγοράσει το κτίριο και θα το αξιοποιήσει προς όφελος της κοινότητας.
Αυτό είναι το τέλος της ακτινωτής φυλακής που αρχικά βασιζόταν στην ολοήμερη απομόνωση των κρατουμένων σε ατομικά κελιά. Μια σκέψη βασισμένη στην πολιτική φιλοσοφία του Ρουσσώ, βάσει της οποίας ο Ανθρωπος είναι από τη φύση του καλός και ότι η κοινωνία είναι αυτή που τον διαφθείρει. Γι΄αυτό το λόγο αυτό θεωρείτο απαραίτητο να εξαλειφθεί η ακολασία. Έτσι το κελί ήταν η βασική δομή που συνόδευε τον τρόφιμο ακόμη και στην προσευχή του, στον προαυλισμό του. Καμία επαφή με τους υπόλοιπους - ακόμα και στις απαραίτητες μετακινήσεις, ο κρατούμενος φορούσε κουκούλα.
Ευτυχώς σήμερα, όπως ενημερώνουν οι υπεύθυνοι του ιδρύματος, στόχος είναι ο χρόνος που περνούν οι τρόφιμοι να είναι όσο πιο εποικοδομητικός γίνεται και να περιορίζεται η όποια βλάβη μπορεί να επιφέρει ο εγκλεισμός. Σήμερα τους δίνεται η δυνατότητα να ατενίζουν το μέλλον και να αναλαμβάνουν τις ευθύνες τους εκτός από τις συνήθεις δραστηριότητες (γυμναστική, εκπαίδευση...) μπορούν κάθε δύο ημέρες να περνούν τα απογεύματα μαζί σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους ψυχαγωγίας, ενώ κατά τη διάρκεια της ημέρας τα κελιά τους είναι ανοιχτά και μπορούν όσοι θέλουν να γευματίζουν μαζί.