«Η Τραγωδία των Κοινών» είναι μια γνωστή οικονομική θεωρία, σύμφωνα με την οποία σε ένα σύστημα που ο καθένας κοιτάζει το προσωπικό του συμφέρον, τα αγαθά που είναι κοινά συχνά εξαντλούνται και αχρηστεύονται, καθώς κανείς δεν τα προσέχει αρκετά.
Η Ευρώπη είναι το σημαντικότερο «κοινό» αγαθό για τουλάχιστον μισό δισεκατομμύριο ανθρώπους. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει υπάρξει πηγή νόμου, δικαιοσύνης και ανθρωπίνων δικαιωμάτων ιδιαίτερα για τα κράτη της ανατολικής Ευρώπης που έχουν αδύναμη δημοκρατική παράδοση και ροπή στην απολυταρχία. Ακόμα και για δυτικές κυβερνήσεις, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο αποτελεί ανασχετικό παράγοντα όταν θέλουν να λάβουν αποφάσεις που αντίκεινται στο Ευρωπαϊκό κεκτημένο. Έχει υπάρξει πηγή χρηματοδότησης πολλών έργων υποδομών. Το ελεύθερο εμπόριο έχει δώσει άνθηση. Το Ευρώ, με όλες τις ατέλειες του, αποτελεί πηγή οικονομικής σταθερότητας.
Τι μας λέει λοιπόν ή άνοδος του Ευρωσκεπτικισμού; Μόνο 49%* των Ελλήνων βλέπουν θετικά την Ευρώπη [1]. Όμως δεν είναι μόνο η Ελλάδα, ταπεινωμένη σίγουρα από τον καιρό της κρίσης, αλλά και άλλες χώρες βλέπουν την άνοδο των άκρων και την άρνηση της Ευρώπης; 40% των Γάλλων και των Ούγγρων, 30% των Ολλανδών και των Ισπανών έχουν αρνητική άποψη για την ΕΕ. Γιατί οι άνθρωποι δεν βλέπουν το απλό συμφέρον τους; Τη στιγμή μάλιστα που 66% των Βρετανών τη βλέπουν θετικά(!).
Γιατί πριν μερικά χρόνια είδαν το άλλο πρόσωπο της ΕΕ. Τον αυταρχισμό, το τσουβάλιασμα του ευρωπαϊκού νότου και την επιλεκτική κώφωση σε δομικά προβλήματα της Ένωσης. Το εγχείρημα της ένωσης λαών με διαφορετικές γλώσσες, θρησκείες, πεποιθήσεις, με ιστορία αιματηρών πολέμων είναι φύσει αδύνατο και απαιτεί πολύ ισχυρή ηγεσία. Στη θέση της όμως, υπάρχουν γραφειοκράτες και κανονισμοί. Τόσο πολλοί μάλιστα, που η Ευρώπη τους εξάγει, κάτι που περήφανα αποκαλεί «Το Φαινόμενο των Βρυξελλών» (The Brussels Effect). Κρύβεται πίσω τους για να αποφύγει την περεταίρω νομισματική ένωση, προκειμένου να μην χάσουν την επιρροή τους οι γερμανικοί και γαλλικοί εθνικοί πρωταθλητές.
Οι οικονομικές, πολιτικές, δημογραφικές και περιβαλλοντικές προκλήσεις της εποχής είναι τεράστιες. Πως η ΕΕ, με τις δομικές ατέλειες της και βαλλόμενη από παντού, θα αντιμετωπίσει την κλιματική αλλαγή, την ένταση ανάμεσα στην Ασία και τις ΗΠΑ, την απώλεια ανταγωνιστικότητας, το Ρωσικό επεκτατισμό; Με φρέσκους κανόνες;
Για τους Ευρωπαίους ηγέτες, κάθε επίπονο βήμα εμπρός είναι «επιταγή των Βρυξελλών», είτε πρόκειται για νόμους ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε μειονότητες, είτε για Πράσινους κανονισμούς. Οι ίδιοι, βέβαια, είναι υπεύθυνοι για να εγκαινιάζουν έργα που χρηματοδοτεί η Ένωση και για να δρέπουν τις δάφνες όταν η οικονομία πάει καλά, επίσης χάρη στην Ευρώπη.
«Οι κρίσεις θα μας ενώσουν», αναφωνούν ενθουσιασμένοι τα «στρατηγικά» μυαλά των Βρυξελλών. «Έτσι έγινε και με τις Ηνωμένες Πολιτείες».
Η σχεδιασμένη ένωση μέσω κρίσεων είναι η πιο φαιδρή ιδέα στην πολιτική ιστορία του κόσμου. Όταν κοιτάμε οποιοδήποτε πετυχημένο οργανισμό, βέβαια έχει σφυρηλατηθεί με κρίσεις. Όμως κοιτάμε τους οργανισμούς που πέτυχαν. Η πραγματικότητα είναι ότι οι κρίσεις διέλυσαν άπειρους άλλους οργανισμούς που απέτυχαν. Στην στατιστική αυτό λέγεται Survivorship Bias, να δειγματοληπτεί κάποιος, δηλαδή, μόνο ανάμεσα στους επιβιώσαντες. Και αυτό είναι που καθιστά την ιδές της «ένωσης μέσω κρίσεων» επιεικώς ηλίθια. Είναι σαν να προκαλεί κάποιος κρίση στο γάμο του για να τον δυναμώσει, αφού και άλλοι γάμοι που επέζησαν είχαν κρίσεις.
Δεν είναι τρελοί οι ευρωσκεπτικιστές. Ούτε φέρονται χειρότερα στο κοινό αγαθό που είναι η ΕΕ από τους εκλεγμένους «μετριοπαθείς», οι οποίοι συχνά την αντιμετωπίζουν ως μέσο επίτευξης εθνικών στόχων. Απλώς είναι απαισιόδοξοι για το μέλλον. Ο ψυχολόγος Μπέντζαμιν Σπόκ έλεγε ότι σε καιρό κρίσης, οι άνθρωποι αγκαλιάζουν τη σημαία. Πως μπορεί κάποιος όμως να αγκαλιάσει μια σημαία που συναισθηματικά δεν σημαίνει τίποτα για αυτόν; Οι ευρωσκεπτικιστές βλέπουν ότι σε καιρό κρίσης η Ευρώπη δεν έχει ταυτότητα και ηγεσία. Και χωρίς ευρωπαϊκή ταυτότητα η ενίσχυση του εθνικού συναισθήματος γίνεται μονόδρομος σε καιρούς αβεβαιότητας. Αυτή η απλή σκέψη, την οποία τόσο δυσκολεύονται οι επαΐοντες να ερμηνεύσουν, βασισμένη στην πρακτική ψυχολογία, εξηγεί την άνοδο της ακροδεξιάς, με το μοναδικό ταλέντο της να καπηλεύεται την εθνική ταυτότητα.
Όμως ακόμα έχουμε δημοκρατία, και αυτό σημαίνει κάποια δύναμη στα χέρια μας. Η πορεία είναι αναστρέψιμη. Και μπορεί το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο να μην έχει τρομερή δύναμη, όμως η πρόεδρός του, όπως και ο προκάτοχος της, μπορούν να ασκήσουν σημαντική επιρροή στην Κομισιόν.
Η Ευρώπη διαμόρφωσε τη σύγχρονη Ελλάδα, είτε θέλουμε να το παραδεχτούμε είτε όχι. Σε αυτό το κύμα ευρωσκεπτικισμού πως απαντάμε ως Έλληνες; Τι κάνουμε όταν η, όποια, Ευρωπαϊκή μας υπόσταση απειλείται;
Η αντιπολίτευση θέλει μια ψήφο διαμαρτυρίας στην κυβέρνηση. Το ίδιο ήθελαν και οι Άγγλοι, στέλνοντας τον Νάιτζελ Φαράτζ στο Ευρωκοινοβούλιο. Τώρα βρίσκονται εκτός Ευρώπης και με την οικονομία τους υπερδανεισμένη και πάλι με ύφεση.
Αλλά και η κυβέρνηση πλειοδοτεί. Θέλει εσωτερική «σταθερότητα» και «διεκδίκηση» από την Ευρώπη για την Ελλάδα.
Το ίδιο λίγο πολύ ισχύει για τις περισσότερες χώρες σε αυτές τις Ευρωεκλογές. Τα εθνικά συμφέροντα πρώτα. Τα ψηφοδέλτια κοσμούν αθλητές, ηθοποιοί, παρουσιαστές, μοντέλα σε μια ακόμα άγρα ψήφων.
Και το «Κοινό Αγαθό»; Ποιος το προσέχει; Θα μείνει για πάντα έρμαιο και χωρίς ηγεσία στα χέρια των γραφειοκρατών; Πόσο θα αντέξει τις πιέσεις του ατελούς κοινού νομίσματος, τις γεωπολιτικές αλλαγές και τη νέα γεωοικονομική διάσπαση;
Ποιος θα μιλήσει για μια νέα γενιά ηγετών που θα μπορέσει επιτέλους να βγάλει την Ευρώπη από το τέλμα της; Ποιος θα εμποδίσει την άνοδο του Ευρωσκεπτικισμού, που γίνεται αιτία για την άνοδο της ακροδεξιάς; Ποιος θα πιέσει τους ηγέτες της Κομισιόν να δώσουν μια απάντηση επιτέλους στο βασικότατο ερώτημα: Είναι η Ευρώπη κάτι στο οποίο μπορούμε να βασιζόμαστε για ασφάλεια, ευημερία αλλά και ταυτότητα μακροπρόθεσμα; Ή πρέπει να ενισχύσουμε τα κράτη μας ενόψει μιας διάσπασης και μιας χαλαρότερης ένωσης;
Αν θεωρείτε την εξέλιξη αυτή αδιανόητη, σκεφτείτε ότι η Μεγάλη Βρετανία, μια από τις τρείς μεγαλύτερες χώρες της ένωσης, είναι ήδη εκτός. Λέξεις όπως Italexit, Spexit κλπ είναι πλέον ευνόητες και κοινές. Ας μην βαυκαλιζόμαστε με τους επαίνους των Ευρωπαίων σήμερα. Στην επόμενη κρίση θα δούμε πόσο μετράνε τα λόγια τους, ή αν η Ελλάδα με χρέος προς ΑΕΠ 170% θα ξαναγίνει το «μαύρο πρόβατο» της Ευρώπης.
Οι πιέσεις γύρω από την ΕΕ είναι τεράστιες. Στην επόμενη μεγάλη κρίση του Ευρώ, δεν αποκλείεται στο τραπέζι να βρίσκονται η Μαρίν Λεπέν, ο Φρίντριχ Μέρτζ και η Εναλλακτική Για τη Γερμανία, και ο Ντόναλντ Τράμπ. Ποιος μπορεί να εγγυηθεί ότι η Ένωση θα κρατήσει, όταν το κοινοβούλιο της αποτελείται από ψήφους διαμαρτυρίας, εκπροσώπους εθνικών συμφερόντων και ανύπαρκτα πολιτικά μεγέθη;
Αυτές οι Ευρωεκλογές δεν είναι για τον Μητσοτάκη, τον Ανδρουλάκη, τον Κασσελάκη. Είναι για το «κοινό αγαθό», την Ευρωπαϊκή Ένωση, που ήδη βρίσκεται κοντά στο αδιέξοδο.
Η λύση δεν θα δοθεί τυχαία. Δεν υπάρχει κάποια Θεία Πρόνοια πίσω από το εγχείρημα. Δε θα τη δώσουν ποδοσφαιριστές, παρουσιαστές, πανελίστες και μοντέλα. Ούτε και πιο «βαριά χαρτιά», που στοχεύουν μόνο στο εσωτερικό κοινό, όπως καθηγητές που ζητούν τιμωρία της Ελλάδας από το Ευρωπαϊκό δικαστήριο, ή υποψηφίους που στοχεύουν σε ένα εθνικό ακροατήριο θυμωμένο με τα δικαιώματα των ομοφυλοφίλων. Μόνο η λογική μας ψήφος θα δώσει διέξοδο. Αυτή που θα ψάξει βαθιά στα ψηφοδέλτια να βρει τα «διαμάντια» που βρίσκονται σε κάθε κόμμα. Τους μετριοπαθείς πολιτικά, και ικανούς τόσο να αντιπροσωπεύσουν την Ελλάδα στην Ευρώπη, όσο και να προσφέρουν στην Ευρώπη αυτό που προσφέρουν οι νεκροί μας πρόγονοι τόσο καλύτερα από τους ζωντανούς εκπροσώπους: το πνεύμα, τις ιδέες και την ηγεσία.
Αν ξοδέψουμε το ένα δέκατο του χρόνου από την έρευνα αγοράς που κάνουμε για μια καινούρια τηλεόραση στην αναζήτηση σωστών εκπροσώπων στις Ευρωεκλογές, τότε μπορούμε να κάνουμε καλό τόσο στην πατρίδα, όσο και την ασθμαίνουσα Ένωση. Αν όχι, αν ψηφίσουμε πάλι με τα εθνικά περιορισμένα κριτήρια του παρελθόντος, τότε δεν αποκλείεται αυτές οι Ευρωεκλογές, να είναι και οι τελευταίες.
* [1] Έρευνα του ινστιτούτου PEW, Σεπτ. 2023. https://www.pewresearch.org/short-reads/2023/10/24/people-broadly-view-the-eu-favorably-both-in-member-states-and-elsewhere/