Ο ισχυρισμός αρχαιολόγων στα τέλη του 2023 πως μια πυραμίδα στο Γκουνούνγκ Παντάνγκ στην Ινδονησία ίσως κατασκευάστηκε από ανθρώπινα χέρια πριν από 27.000 χρόνια είχε προκαλέσει «θύελλα» στην αρχαιολογική κοινότητα- και η σύγκρουση φαίνεται να συνεχίζεται, καθώς το σχετικό επιστημονικό άρθρο αποσύρθηκε πρόσφατα από τους εκδότες του Archaeological Prospection, όπου είχε δημοσιευτεί, ωστόσο οι συντελεστές του συνεχίζουν να το στηρίζουν.
Όπως αναφέρεται σε δημοσίευμα του Popular Mechanics, πολλοί κορυφαίοι αρχαιολόγοι φαίνονται να εκφράζουν απορία για το πώς η έρευνα αυτή κατάφερε να περάσει την αξιολόγηση από ομότιμους (peer review) και να τυπωθεί εξαρχής. Ωστόσο, οι ερευνητές χαρακτηρίζουν την απόσυρση άδικη, και βασιζόμενη σε «αβάσιμους ισχυρισμούς από τρίτους που έχουν διαφορετικές απόψεις και δεν πιστεύουν τα στοιχεία, την ανάλυση και τα συμπεράσματα».
Το Γκουνούνγκ Παντάνγκ στη Δυτική Ιάβα της Ινδονησίας περιλαμβάνει έναν χώρο υπερυψωμένων γαιών. Οι συντελεστές της έρευνας, των οποίων ηγήθηκε ο Ντάνι Ναταβιτζάτζα, υποστηρίζουν ότι πρόκειται για τα απομεινάρια μιας προϊστορικής πυραμίδας 27.000 ετών- πολύ αρχαιότερη από την αρχαιότερη γνωστή πυραμίδα στον κόσμο, «μόλις» 4.700 ετών.
Οι ερευνητές βάσισαν τα ευρήματά τους σε ραδιοχρονολόγηση μετά από τρυπανισμούς σε πυρήνες, ωστόσο, βάσει της αιτιολόγησης της απόσυρσης, η χρονολόγηση δεν συνδέεται με αλληλεπίδραση με ανθρώπους, ειδικά σε ένα μέρος όπου θεωρείται ότι δεν κατοικούσαν άνθρωποι την εποχή που οι ερευνητές λένε ότι χτίστηκε η πυραμίδα.
Σύμφωνα με την αιτιολόγηση της απόσυρσης, όλα δείχνουν ένα «μεγάλο λάθος» που δεν διαπιστώθηκε κατά το peer review- το ότι η ραδιοχρονολόγηση έγινε σε δείγματα εδάφους που δεν σχετίζονταν με αντικείμενα ή χαρακτηριστικά που θα μπορούσαν εύκολα να θεωρηθούν ανθρωπογενή ή τεχνητά». Ο Ναταβιτζάτζα έκανε λόγο για μια «αυστηρή μορφή λογοκρισίας».
Πολλοί αρχαιολόγοι εκφράζουν έκπληξη που το άρθρο δημοσιεύτηκε έτσι εξαρχής, ωστόσο οι ερευνητές λένε ότι έχουν αξιόπιστα στοιχεία πως το χώρος έχει κρυμμένες κοιλότητες που δείχνουν πολυεπίπεδη κατασκευή και ότι οι βράχοι στον ηφαιστειογενή χώρο σκαλίστηκαν με προσοχή έτσι ώστε να είναι είναι τοποθετημένοι με ακρίβεια σε μια συγκεκριμένη διάταξη. Στο πλαίσιο των ερευνών τους, λένε πως χρονολόγησαν στρώματα δωματίων.
Ωστόσο μπορεί να υπάρξουν άλλες εξηγήσεις: Ο Φλιντ Ντιμπλ, αρχαιολόγος στο Cardiff University, υποστηρίζει, σύμφωνα με το Nature, πως η φυσική κίνηση και διάβρωση των βράχων μπορεί να έχει αποτέλεσμα να φαίνεται σαν να σκαλίστηκαν, ενώ οι βράχοι μπορούν να κυλούν μόνοι τους στις πλαγιές λόφων, με αποτέλεσμα να δημιουργούν την εντύπωση τεχνητής διαρρύθμισης. Επίσης, δεν υπάρχουν στοιχεία πως τους σκάλισαν άνθρωποι, και οι φυσικές κινήσεις των βράχων μπορούν να δημιουργήσουν κενά και χώρους που θα φαίνονταν σαν δωμάτια.
Το πιο σημαντικό αντεπιχείρημα, ωστόσο, είναι πως δεν υπάρχουν στοιχεία που να δείχνουν ότι υπήρξε κάποιος προηγμένος πολιτισμός στην περιοχή από την τελευταία εποχή των παγετώνων. Αν και τα δείγματα εδάφους μπορεί να είναι 27.000 ετών, χωρίς στοιχεία που να δείχνουν όντως ανθρώπινη δραστηριότητα, τότε οι επικριτές της έρευνας λένε ότι δεν υπάρχει λόγος να πιστεύει κάποιος πως υπήρξε κάποιος μεγάλος οικισμός στην περιοχή εκείνη την εποχή.
Ο Ναταβιτζάτζα και η ομάδα του πάντως επιμένουν, υποστηρίζοντας πως έχει επιβεβαιωθεί ότι τα δείγματα είναι αποτελέσματα ανθρώπινης εργασίας και μάλιστα δείχνουν τρεις φάσεις κατασκευής- και ότι τα σχήματα, η σύνθεση και η διάταξη των πετρών ενισχύουν αυτή τη θέση.
Γενικότερα, «μήλον της Έριδος» είναι η παρουσία ανθρώπων στην περιοχή: Κεραμικά που έχουν ανακαλυφθεί υποδεικνύουν ανθρώπινη παρουσία μερικών αιώνων, μα τίποτα δεν έχει δείξει παρουσία χιλιετιών. Επίσης, υπάρχει και πολιτικό ζήτημα: Ο λόγος του Γκουνούνγκ Παντάνγκ αποτελεί δημοφιλή προορισμό για θρησκευτικό τουρισμό μεταξύ ινδουϊστών και μουσουλμάνων και η κυβέρνηση της Ινδονησίας προωθεί το αφήγημα πως πρόκειται για μια αρχαία πυραμίδα. Ο Γκράχαμ Χάνκοκ πήρε συνέντευξη από τον Ναταβιτζάτζα στο πλαίσιο του ντοκιμαντέρ του Netflix «Ancient Apocalypse» που προβλήθηκε το 2022. Ο Χάνκοκ υποστηρίζει τον Ναταβιτζάτζα και αποδοκίμασε την απόσυρση, μα η Society for American Archaeology σε ανοιχτή επιστολή της λέει ότι το ντοκιμαντέρ απαξιώνει το επάγγελμα του αρχαιολόγου βασιζόμενο σε «ψευδείς ισχυρισμούς και παραπληροφόρηση».