Η δολοφονία του αρθρογράφου Τζαμάλ Κασόγκι από Σαουδάραβες πράκτορες στην Κωνσταντινούπολη τον Οκτώβριο του 2018 οδήγησε σε πλήρη ρήξη μια ήδη τεταμένη και κλονισμένη σχέση μεταξύ Τουρκίας και Σαουδικής Αραβίας.
Περίπου 3,5 χρόνια αργότερα φαίνεται ότι οι δύο χώρες προσπαθούν να χτίσουν μια γέφυρα και να προχωρήσουν ως «φίλοι».
Στο πρώτο του ταξίδι στη Σαουδική Αραβία εδώ και πέντε χρόνια, ο Τούρκος πρόεδρος, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, αγκάλιασε τον πρίγκιπα διάδοχο Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν και ήπιε παραδοσιακό αραβικό καφέ με τον βασιλιά Σαλμάν πριν από ένα δείπνο και απευθείας συνομιλίες που διήρκεσαν ως τα ξημερώματα της Παρασκευής.
Προς τι η ξαφνική διπλωματική στροφή της Τουρκίας
Η διπλωματική κίνηση της Τουρκίας συμπίπτει με τη χειρότερη οικονομική κρίση της χώρας εδώ και δύο δεκαετίες. Το να έχει πλούσια αραβικά κράτη του Κόλπου ως συμμάχους μπορεί να βοηθήσει στην προσέλκυση επενδύσεων. Η Τουρκία προσπαθεί, επίσης, να βελτιώσει τις σχέσεις της με την Αίγυπτο και το Ισραήλ.
Μετά την εξομάλυνση των δεσμών της με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Αμπου Ντάμπι ανακοίνωσε ένα ταμείο 10 δισεκατομμυρίων δολαρίων για τη στήριξη των επενδύσεων στην Τουρκία και έκανε πρόσθετες άλλες κινήσεις για τη στήριξη της οικονομίας της.
Ο επίσημος πληθωρισμός βρίσκεται στο απίθανο κι όμως αληθινό 61% ενώ η λίρα υποχώρησε 44% σε αξία έναντι του δολαρίου πέρυσι. Αυτά τα στοιχεία δεν είναι καθόλου καλά για τον Ερντογάν, του οποίου η παραμονή στην εξουσία θα μπορούσε να απειληθεί από τα οικονομικά δεινά της χώρας. Η Τουρκία έχει προγραμματίσει να διεξαγάγει εκλογές το επόμενο έτος.
Εν τω μεταξύ, η Σαουδική Αραβία διανύει μια ανοδική οικονομική χρονιά με τα συναλλαγματικά της αποθέματα να αναμένεται να αυξηθούν. Οι υψηλότερες τιμές ενέργειας προβλέπεται να αποφέρουν έσοδα άνω των 400 δισεκατομμυρίων δολαρίων φέτος για το βασίλειο. Με άλλα λόγια, η Σαουδική Αραβία έχει κεφάλαιο να επενδύσει στην Τουρκία.
Πού αποσκοπεί η Σαουδική Αραβία
Η φαινομενική αλλαγή γνώμης της Σαουδικής Αραβίας έρχεται καθώς το βασίλειο επιδιώκει να διευρύνει τις συμμαχίες του σε μια εποχή που οι σχέσεις μεταξύ Ριάντ και Ουάσιγκτον είναι τεταμένες.
Ο διάδοχος δεν έχει ακόμη επικοινωνήσει απευθείας με τον πρόεδρο Τζο Μπάιντεν από τότε που ανέλαβε τα καθήκοντά του πριν από ένα και πλέον χρόνο. Ορισμένοι βουλευτές από το Δημοκρατικό Κόμμα του Μπάιντεν τουζ ζήτησαν ανοιχτά να γίνει ακόμη πιο σκληρός με τη Σαουδική Αραβία, αποκαλώντας το βασίλειο κακό στρατηγικό εταίρο καθώς εμμένει στη συμφωνία του ΟΠΕΚ (Οργανισμός Εξαγωγών Πετρελαιοπαραγωγών Χωρών) με τη Ρωσία - για την οποία οι επικριτές λένε ότι έχει επιδεινώσει την κρίση στον εφοδιασμό πετρελαίου εν μέσω του πολέμου στην Ουκρανία.
Η χρονική συγκυρία για τη «συμφιλίωση» είναι, εξάλλου, πιο λογική τώρα. Η Σαουδική Αραβία τερμάτισε το επί χρόνια εμπάργκο στο Κατάρ λόγω της υποστήριξής του προς τους Αδελφούς Μουσουλμάνους και τις ισλαμιστικές ομάδες της αντιπολίτευσης. Αν και οι σχέσεις μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Κατάρ έχουν αποκατασταθεί, δεν είχαν ακόμη αποκατασταθεί με τον ακλόνητο σύμμαχο του Κατάρ -την Τουρκία- μέχρι τώρα.
Ενδεχομένως, η ισχυρότερη ώθηση για την αναθέρμανση των σχέσεων είναι ότι ο διάδοχος θέλει να θέσει οριστικό τέλος στο σκάνδαλο της δολοφονίας του Κασόγκι, που έχει ρίξει βαριά σκιά στη φήμη του.
Επώνυμοι δυτικοί επενδυτές και πολιτικοί έμειναν μακριά από το Ριάντ στον απόηχο της δολοφονίας, αν και ορισμένοι επέστρεψαν έκτοτε για να δραστηριοποιηθούν ξανά στο βασίλειο.
Ο Κασόγκι έγραφε άρθρα στην Washington Post χαιρετίζοντας τις κοινωνικές μεταρρυθμίσεις του πρίγκιπα διαδόχου, ενώ εξέφραζε την ανησυχία του για τις εκτεταμένες συλλήψεις γνωστών επικριτών του. Ο δισεκατομμυριούχος ιδιοκτήτης της εφημερίδας, Τζεφ Μπέζος, ανέθεσε στη συνέχεια μια έρευνα που κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το τηλέφωνό του παραβιάστηκε, αφού έλαβε ένα μήνυμα από τον πρίγκιπα διάδοχο, αν και πολλά ερωτήματα παραμένουν αναπάντητα.
Πώς η Τουρκία πίεζε τον διάδοχο βασιλιά
Οι τουρκικές αρχές εξάπλωσαν την παγκόσμια οργή και την καχυποψία κατά του πρίγκιπα Μοχάμεντ. Η Τουρκία κοινοποίησε το ηχητικό της φρικιαστικής δολοφονίας στις δυτικές υπηρεσίες πληροφοριών - σημάδι ότι το προξενείο της Σαουδικής Αραβίας στην Κωνσταντινούπολη, όπου δολοφονήθηκε ο Κασόγκι, είχε παραβιαστεί.
Στη συνέχεια οι αμερικανικές υπηρεσίες πληροφοριών κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η επιχείρηση δεν θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί χωρίς το πράσινο φως του πρίγκιπα. Ο πρίγκιπας Μοχάμεντ αρνήθηκε οποιαδήποτε ανάμειξη.
Αν και δεν κατονόμασε ποτέ τον πρίγκιπα Μοχάμεντ, ο Ερντογάν είπε ότι η επιχείρηση δολοφονίας του Κασόγκι διατάχθηκε από τα «υψηλά κλιμάκια» της σαουδαραβικής κυβέρνησης. Ο Κασόγκι είχε μπει στο προξενείο τον Οκτώβριο του 2018 κατόπιν ραντεβού για να πάρει έγγραφα που θα του επέτρεπαν να παντρευτεί την Τουρκάλα αρραβωνιαστικιά του, η οποία τον περίμενε απέξω. Δεν εμφανίστηκε ποτέ έκτοτε και το σώμα του δεν βρέθηκε ποτέ.
Η Τουρκία είχε ανοιχτή δικαστική υπόθεση εναντίον 26 Σαουδάραβων υπόπτων ερήμην, αλλά τρεις εβδομάδες πριν από την επίσκεψη του Ερντογάν στη Σαουδική Αραβία, ο Τούρκος εισαγγελέας απέσυρε την υπόθεση μεταφέροντάς την στο βασίλειο, το οποίο είχε ήδη διεξάγει τη δική του αμφιλεγόμενη και δίκη. Κανένας αξιωματούχος δεν καταδικάστηκε ποτέ.
Τι συνέβη κατά την περίοδο των τεταμένων σχέσεων
Η Σαουδική Αραβία ξεκίνησε ένα ανεπίσημο εμπάργκο στις τουρκικές εξαγωγές, περιορίζοντας δραματικά κατά περίπου 5 δισεκατομμύρια δολάρια το διμερές εμπόριο. Το βασίλειο απαγόρευσε επίσης προσωρινά την προβολή των εξαιρετικά δημοφιλών τουρκικών τηλεοπτικών σειρών, που είχαν μεταγλωττιστεί στα αραβικά, σε συνδεδεμένους δορυφορικούς τηλεοπτικούς σταθμούς. Αυτές οι σαπουνόπερες είχαν βοηθήσει στην ενίσχυση της πολιτιστικής επιρροής της Τουρκίας σε όλη τη Μέση Ανατολή και προσέλκυσαν τουρισμό και επενδύσεις στην Τουρκία.
Πριν από τη δολοφονία του Κασόγκι, οι επενδύσεις της Σαουδικής Αραβίας είχαν φτάσει περίπου τα 2 δισεκατομμύρια δολάρια και οι επενδύσεις της Τουρκίας στη Σαουδική Αραβία έφταναν περίπου στα 660 εκατομμύρια δολάρια. Περισσότερες από 200 τουρκικές εταιρείες δραστηριοποιούνταν στη χώρα, σύμφωνα με το υπουργείο Εξωτερικών της Τουρκίας. Ενα χρόνο πριν από τη δολοφονία, Σαουδάραβες πολίτες είχαν αγοράσει περισσότερα από 3.500 ακίνητα στην Τουρκία.
Ποιες είναι οι ευρύτερες συνέπειες τώρα
Μετά από χρόνια αναταραχών σε όλη την περιοχή, η ομάδα των Αδελφών Μουσουλμάνων έχει σε μεγάλο βαθμό εξαλειφθεί από αυταρχικά κράτη.
Η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα ανησυχούν και πάλι για το Ιράν, το οποίο οδεύει προς μια πυρηνική συμφωνία με τις ΗΠΑ που θα μπορούσε να άρει τις βασικές κυρώσεις σε βάρος του.
Η Τουρκία και το Ιράν, αν και δεν είναι αντίπαλοι, έχουν ανταγωνιστεί για την εξουσία στη Συρία και το Ιράκ - παρόλο που διατηρούν οικονομικές σχέσεις και μοιράζονται κοινά σύνορα. Η στενή ευθυγράμμιση της Τουρκίας με τα αραβικά κράτη του Κόλπου θα μπορούσε να αυξήσει τώρα την πίεση στο Ιράν.
Ενας κατευνασμός των εντάσεων θα μπορούσε, επίσης, να διαλύσει τις εντάσεις στη Λιβύη, όπου έχουν διεξαχθεί μάχες αντιπροσώπων μεταξύ ΗΑΕ και Τουρκίας. Θα μπορούσε να επιτευχθεί έτσι μια πιο ρεαλιστική προσέγγιση εξωτερικής πολιτικής από τα αραβικά κράτη του Κόλπου, που θα βοηθήσει στην άμβλυνση της διπλωματικής απομόνωσης που αντιμετωπίζει η Τουρκία από ορισμένα δυτικά έθνη.
Ωστόσο, η δυσπιστία είναι σχεδόν βέβαιο ότι πάντα θα υποβόσκει μεταξύ του πρίγκιπα Μοχάμεντ και του Ερντογάν.