Η 19η Ιουνίου του 2023 ήταν μια σπουδαία μέρα για τους φίλους των Ωκεανών. Ο ΟΗΕ ανακοίνωνε πως στη Γενική του Συνέλευση υπήρξε συμφωνία για την υιοθέτηση της πρώτης Διεθνούς Συνθήκης για την ανοιχτή θάλασσα. (BBNJ). Με τον όρο ανοιχτή θάλασσα αναφέρομαι στα ύδατα εκτός εθνικής δικαιοδοσίας, που ανήκουν στο σύνολο της ανθρωπότητας. Η συμφωνία δεν ήταν εύκολη, ούτε απλή υπόθεση. Χρειάστηκαν 15 χρόνια συζητήσεων. Τα τέσσερα τελευταία, διεξάγονταν σκληρές επίσημες διαπραγματεύσεις με τις εθνικές κυβερνήσεις του πλανήτη. Αλλά άξιζε τον κόπο.
Τα ύδατα εκτός εθνικής δικαιοδοσίας, καλύπτουν σχεδόν τα δύο τρίτα του ωκεανού. Απαρτίζονται από την ανοιχτή θάλασσα (αρχίζει εκεί που τελειώνουν οι Αποκλειστικές Οικονομικές Ζώνες των κρατών, που επεκτείνονται στα 200 ναυτικά μίλια, το μέγιστο, από τις ακτές) και το θαλάσσιο βυθό εκτός εθνικής δικαιοδοσίας. Προσφέρουν ανεκτίμητα οφέλη στις ανθρώπινες κοινωνίες, ιδιαίτερα στις μικρές κοινότητες που ζουν στις παραθαλάσσιες περιοχές. Είναι οι πνεύμονες του πλανήτη προσφέροντας σχεδόν το μισό οξυγόνο που αναπνέουμε και απορροφώντας τα αέρια του θερμοκηπίου. Διαθέτουν πλούσιες πλουτοπαραγωγικές πηγές που συνιστούν τη βάση της γαλάζιας οικονομίας. Προσφέρουν στον άνθρωπο δρόμους μεταφορών, αναψυχή, τροφή και επισιτιστική ασφάλεια. Με τη βοήθεια της επιστήμης, της τεχνολογίας και της βιοτεχνολογίας ο βυθός μπορει να μας δώσει ενέργεια, κίνηση, εργαλεία, μηχανές, υπολογιστές, φάρμακα, καλλυντικά. Τεράστιες δυνατότητες, τεράστια συμφέροντα.
Η Ελλάδα, χώρα με ισχυρό γαλάζιο οικονομικό αποτύπωμα, -λόγω κυρίως της Ελληνικής ναυτιλίας- έχει ισχυρό συμφέρον να το κάνει. Ελπίζω ότι η σύμβαση θα ψηφισθεί σύντομα στη Βουλή και με συμφωνία των κομμάτων της αντιπολίτευσης.
Μαρία Δαμανάκη, Σύμβουλος για το Κλίμα και τη Θαλάσσια Πολιτική- τ. Επίτροπος Θαλασσίων Υποθέσεων και Αλιείας στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2010 – 2014)
Η ανοιχτή θάλασσα, όπως όλος ο πλανήτης, υφίσταται τις συνέπειες της ανθρώπινης απληστίας. Η κλιματική αλλαγή έχει μεγάλες επιπτώσεις (άνοδος της θερμοκρασίας, οξίνιση, καταστροφή της βιοποικιλότητας). Επιπλέον, η υπερεκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών γίνεται χωρίς κανέναν ουσιαστικό έλεγχο σ΄ αυτόν τον χώρο, επειδή ο χώρος δεν ανήκει. Είναι no man’s land. Εδώ ελάχιστες πλούσιες χώρες έχουν τη δυνατότητα να ψαρεύουν, να μεταφέρουν, να ρυπαίνουν και τώρα τελευταία να εξορύσσουν. Έτσι εκμεταλλεύονται συχνά με ληστρικό τρόπο μιά περιουσία που ανήκει σε όλους και όλες μας.
Η συμφωνία του ΟΗΕ ήταν λοιπόν δύσκολη, πολύπλοκη αλλά αναγκαία. Ήλθε για να καλύψει το κενό διακυβέρνησης τού μισού πλανήτη. Η Ευρωπαϊκή Ένωση πρωταγωνίστησε μαζί με άλλες χώρες επί πολλά χρόνια στον αγώνα για να καθιερωθεί. Στην πορεία δημιουργήθηκε ο συνασπισμός 52 χωρών υψηλών φιλοδοξιών που έπαιξε κεντρικό ρόλο για τη θετική κατάληξη των διαπραγματεύσεων. Μαζί τους, κινητοποιηθήκαμε πολλές χιλιάδες άνθρωποι σε όλο τον κόσμο, συσπειρωθήκαμε γύρω από την High Seas Alliance και εκατοντάδες πρωτοβουλίες οργανώσεων, επιστημόνων, νέων, κοινοτήτων των νησιών και των παραθαλάσσιων περιοχών.
Η Συνθήκη άνοιξε για κρατικές υπογραφές στις 20 Σεπτεμβρίου 2023. Με την υπογραφή τους, οι χώρες δηλώνουν την προθυμία τους να επικυρώσουν και να συναινέσουν επίσημα στο νέο διεθνές δίκαιο. Μέχρι σήμερα, 113 χώρες έχουν υπογράψει και 21 έχουν επικυρώσει τη Συνθήκη. Για να τεθεί η Συνθήκη σε εφαρμογή, απαιτούνται 60 επικυρωτικές υπογραφές από 60 χώρες.
Είναι λοιπόν εξαιρετικά θετικό και σημαντικό το γεγονός ότι η Ελληνική κυβέρνηση κατέθεσε στη Βουλή στις 2 Μαΐου το νομοσχέδιο για την επικύρωση της συμφωνίας. Η Ελλάδα, χώρα με ισχυρό γαλάζιο οικονομικό αποτύπωμα, -λόγω κυρίως της Ελληνικής ναυτιλίας- έχει ισχυρό συμφέρον να το κάνει. Ελπίζω ότι η σύμβαση θα ψηφισθεί σύντομα στη Βουλή και με συμφωνία των κομμάτων της αντιπολίτευσης.
Η Ελλάδα θα γίνει έτσι η τρίτη ευρωπαϊκή χώρα που επικυρώνει τη συνθήκη μετά τη Γαλλία και την Ισπανία. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ήδη συστήσει σε όλα τα κράτη μέλη να υπογράψουν. Ελπίζω να φτάσουμε γρήγορα στο μαγικό αριθμό 60 που θα αποτελέσει μεγάλη νίκη για το ανθρώπινο είδος και τον πλανήτη.
Γιατί; Διότι η συμφωνία δεν είναι μόνο εάν περιβαλλοντικό κείμενο προστασίας της βιοποικιλότητας. Ρυθμίζει τις ανθρώπινες δραστηριότητες στην ανοιχτή θάλασσα θέτοντας κανόνες που αφορούν τη γαλάζια οικονομία. Και το κάνει με τρόπο ισορροπημένο και δίκαιο.
Και επι πλέον έχει και «δόντια». Τουλάχιστον ό,τι δόντια επιτρέπει ο χάρτης του ΟΗΕ και το Διεθνές Δίκαιο. Διαθέτει Διάσκεψη Συμβαλλομένων από όλες τις χώρες, (Conference of Parties), γραμματεία, επιστημονική επιτροπή και έναν μηχανισμό clearing-house που θα δημοσιεύει τα δεδομένα των δράσεων για διαφάνεια και για ανοιχτή χρήση. Αναφέρεται στη δίκαιη κατανομή των ωφελημάτων από την αξιοποίηση των θαλάσσιων γενετικών πηγών και δεδομένων, που ήδη χρησιμοποιούνται ευρέως στην παρασκευή φαρμάκων, καλλυντικών και συμπληρωμάτων διατροφής. Εισάγει την ιδέα της προληπτικής εκπόνησης περιβαλλοντικών μελετών και προβλέπει μέτρα διάχυσης της γνώσης και της τεχνολογίας και ενίσχυσης των δυνατοτήτων για τις ασθενέστερες χώρες και περιοχές. Καθιερώνει την ιδέα των τοπικών διαχειριστικών εργαλείων και διαφανείς διαδικασίες ίδρυσης περιβαλλοντικών προστατευόμενων περιοχών με στόχο την προστασία του 30% της ανοιχτής θάλασσας μέχρι το 2030.
Η Συμφωνία δεν είναι αυτοτελής, εντάσσεται στα πλαίσια της εφαρμογής του δικαίου της θάλασσας (UNCLOS), το οποίο η Ελλάδα έχει επικυρώσει και επικαλείται για τη δισφάλιση κυριαρχικών δικαιωμάτων. Οι χώρες που δεν έχουν επικυρώσει το Δίκαιο της θάλασσας αλλά αποδέχονται τη Συμφωνία, δεν δεσμεύονται φυσικά από το σύνολο τού διεθνούς θαλασσίου δικαίου. Ωστόσο αποδέχονται μια συμφωνία εφαρμοστική του διεθνούς δικαίου, όπως σαφώς αναφέρεται στο κείμενο της , και αυτό είναι θετικό. Αυτή είναι η περίπτωση της Τουρκίας, λόγου χάρη, που έχει υπογράψει αλλά δεν έχει επικυρώσει τη Συμφωνία.
Η Ελλάδα μπορεί να είναι υπερήφανη για την επικύρωση της συνθήκης. Κάνει ένα σημαντικό βήμα για τη διασφάλιση της κοινής ανθρώπινης κληρονομιάς προς όφελος των μελλοντικών γενιών και του πλανήτη.
