Λίγοι θα μπορούσαν να είχαν προβλέψει πως ένα σχόλιο που είχε κάνει ο Πάπας Φραγκίσκος κατά την επίσκεψή του στη Χιλή το 2018 θα είχε εξελιχθεί στη μεγαλύτερη κρίση της θητείας του- μία που θα έθετε όλη την Καθολική Εκκλησία σε έναν νέο δρόμο όσον αφορά στη λογοδοσία σχετικά με υποθέσεις σεξουαλικής κακοποίησης από ιερείς.
Ο Πάπας Φραγκίσκος είχε ερωτηθεί από δημοσιογράφο σχετικά με έναν Χιλιανό επίσκοπο ο οποίος είχε κατηγορηθεί από θύματα για συγκάλυψη των εγκλημάτων του πιο διαβόητου παιδόφιλου της Χιλής. Ο Φραγκίσκος υπερασπιζόταν για χρόνια τον επίσκοπο και απάντησε ότι «δεν υπάρχει ούτε μία απόδειξη εναντίον του. Είναι όλα συκοφαντίες. Είναι σαφές αυτό;».
Ήταν αυτή η απάντηση που προκάλεσε οργισμένες αντιδράσεις στη Χιλή, η οποία άρχιζε μόλις να διαπιστώνει την τρομακτική έκταση του ζητήματος της κακοποίησης από κληρικούς. Αυτό που ακολούθησε προκάλεσε εντύπωση: Αντί να «αμυνθεί», ο Πάπας Φραγκίσκος διέταξε τη διεξαγωγή έρευνας, συνειδητοποίησε πως έκανε λάθος, ζήτησε συγγνώμη από τα θύματα και οδήγησε όλη την ιεραρχία της Χιλής στο να προσφέρει την παραίτησή της. Ήταν μία από τις μεγαλύτερες «στροφές» στη σύγχρονη ιστορία του θεσμού.
«Αναγνώρισε τα λάθη του. Έμαθε από αυτά. Είπε “συγγνώμη”. Και το διόρθωσε» είπε ο παπικός βιογράφος Όστιν Άιβερεϊ.
Τα πρώτα ερωτήματα και η Χιλή
Όταν ο Φραγκίσκος έγινε ο πρώτος Πάπας στην ιστορία από τη Λατινική Αμερική το 2013, τα θύματα κακοποίησης και οι υποστηρικτές τους είχαν αμφιβολίες όσον αφορά στο κατά πόσον αντιλαμβανόταν όντως τι συμβαίνει με το θέμα, καθώς ο ίδιος είχε παραδεχτεί ότι δεν είχε ποτέ διαχειριστεί υποθέσεις τέτοιου είδους ως αρχιεπίσκοπος του Μπουένος Άιρες. Ο Φραγκίσκος δημιούργησε μια επιτροπή για να συμβουλεύει την εκκλησία πάνω στις βέλτιστες πρακτικές και όρισε επικεφαλής έναν έμπιστο αξιωματούχο, τον καρδινάλιο της Βοστώνης, Σον Ο′ Μάλεϊ. Ωστόσο η επιτροπή έχασε την αίγλη της μετά από λίγα χρόνια και το μεγάλο της επίτευγμα- η δημιουργία ενός δικαστηρίου που θα έκρινε επισκόπους οι οποίοι κάλυπταν κακοποιητές ιερείς- κατέληξε σε αδιέξοδο. Ακολούθησε η Χιλή.
Στην εν λόγω επίσκεψη ο Φραγκίσκος ρωτήθηκε για τον επίσκοπο Χουάν Μπαρός, τον οποίοι είχε μεταθέσει σε μια νότια επισκοπή λόγω αντιδράσεων των πιστών της περιοχής του. Αυτό που έλεγαν οι πιστοί ήταν πως ο Μπαρός ήταν ιερέας υπό τον αιδεσιμώτατο Φερνάντο Καραντίμα, στον οποίο είχαν επιβληθεί κυρώσεις, και είχε κατηγορηθεί από θύματα του Καραντίμα ότι είχε δει και συγκαλύψει τα εγκλήματά του.
Ο Φραγκίσκος υπερασπίστηκε τον Μπαρός επειδή ένας από τους φίλους και συμβούλους του, ο Χιλιανός καρδινάλιος Χαβιέ Εραζουρίζ, το είχε κάνει και αυτός. Κατόπιν πιέσεων από δημοσιογράφους στο αεροπλάνο της επιστροφής σχετικά με το θέμα, ο Φραγκίσκος διέταξε έρευνα πάνω στην εκκλησία της Χιλής και συνειδητοποίησε ότι είχε παραπλανηθεί από τον Εραζουρίζ και άλλους. Ο Χουάν Κάρλος Κρουζ, ένα από τα θύματα του Καραντίμα που δέχτηκε την προσωπική συγγνώμη του Πάπα εκείνο το έτος, αργότερα έγινε προσωπικός φίλος του ποντίφηκα: «Ήθελε ειλικρινά να κάνει κάτι και το επικοινωνούσε αυτό» είπε ο Κρουζ.
Το σημείο καμπής το 2018
Χρόνια μετά ο Φραγκίσκος θα αναγνώριζε ότι το 2018 ήταν το σημείο καμπής όσον αφορά στην αντίληψή του περί της κακοποίησης, και απέδωσε τη διαφώτισή του πάνω στο θέμα σε δημοσιογράφους. «Δεν μπορούσα να το πιστέψω. Εσείς ήσασταν στο αεροπλάνο που μου είπατε, “όχι, δεν είναι έτσι, πάτερ”» είπε στο ΑΡ ο Πάπας Φραγκίσκος σε συνέντευξή του το 2023. Κάνοντας μια χειρονομία σαν να γινόταν έκρηξη στο κεφάλι του, ο Πάπας συνέχισε: «Τότε έσκασε η βόμβα, όταν είδα τη διαφθορά πολλών επισκόπων σε αυτό».
Ως τα μέσα του 2018, ο Φραγκίσκος είχε σε μεγάλο βαθμό επανορθώσει για το σκάνδαλο της Χιλής. Λίγο μετά ακολούθησε η επόμενη κρίση.
Σκάνδαλο με Αμερικανό καρδινάλιο
Τον Ιούλιο ο Φραγκίσκος «καρατόμησε» τον Αμερικανό καρδινάλιο Θίοντορ ΜακΚάρικ, όταν ερευνητές της εκκλησίας του είπαν ότι ένας ισχυρισμός πως είχε θωπεύσει ένα αγόρι εφηβικής ηλικίας τη δεκαετία του 1970 είχε βάση. Ακολούθησε σειρά από καταγγελίες για κακοποίηση ή παρενόχληση από τον ΜακΚάρικ. Όπως προέκυψε, ήταν κοινή γνώση στις ΗΠΑ και την ηγεσία του Βατικανού πως ο «Θείος Τεντ», όπως ήταν γνωστός ο ΜακΚάρικ, κοιμόταν με σπουδαστές θεολογίας, μα και πάλι ανέβαινε στην ιεραρχία της εκκλησίας.
Αφού έδιωξε τον ΜακΚάρικ και ενέκρινε δίκη σε βάρος του, ο Φραγκίσκος θα έπρεπε να είχε γίνει ήρωας, καθώς διόρθωσε το σφάλμα του Πάπα Ιωάννη Παύλου Β′ , που είχε προάγει τον ΜακΚάρικ παρά τη φήμη του. Ωστόσο λίγο μετά πρώην πρεσβευτής του Βατικανού στις ΗΠΑ κατηγόρησε τον ίδιο τον Πάπα πως συμμετείχε στη συγκάλυψη.
Σε ένα κείμενο 11 σελίδων τον Αύγουστο του 2018 ο αρχιεπίσκοπος Κάρλο Μαρία Βιγκάνο υποστήριζε ότι είχε πει στον Φραγκίσκο το 2013 ότι ο ΜακΚάρικ είχε «διαφθείρει μια γενιά» σπουδαστών και ιερέων και ότι ο Πάπας Βενέδικτος ο 16ος του είχε επιβάλει κυρώσεις για τον λόγο αυτό. Ο Βιγκάνο υποστήριξε ότι ο Φραγκίσκος είχε αγνοήσει την προειδοποίησή του το 2013 και είχε επαναφέρει τον ΜακΚάρικ, και κάλεσε τον Πάπα να παραιτηθεί.
Ο Φραγκίσκος δεν αντέδρασε στην αρχή, μα διέταξε μια διετή έρευνα πάνω στον ΜακΚάρικ, διαπιστώνοντας ότι επίσκοποι, καρδινάλιοι και πάπες επί τρεις δεκαετίες υποβάθμιζαν ή απέρριπταν αναφορές ανάρμοστης σεξουαλικής συμπεριφοράς από πλευράς του. Η έκθεση αυτή σε μεγάλο βαθμό απάλλασσε τον Φραγκίσκο και αντ’αυτού κατέληγε στο συμπέρασμα πως ο Βιγκάνο δεν επιτηρούσε τον ΜακΚάρικ ενώ ήταν πρεσβευτής στις ΗΠΑ. O ΜακΚάρικ πέθανε πρόσφατα, ενώ ο Φραγκίσκος αφόρισε πέρυσι τον Βιγκάνο ως σχισματικό.
Ο Φραγκίσκος εναντίον της ιεραρχίας
Η κρίση ανάγκασε τον Φραγκίσκο να πάρει ακόμα πιο αυστηρά μέτρα ώστε να λογοδοτήσει η ιεραρχία για τη συγκάλυψη: Το 2019 κάλεσε τους επικεφαλής των συνόδων επισκόπων από όλο τον κόσμο στο Βατικανό για να τους τονίσει την ανάγκη να δράσουν για να αποτρέπουν φαινόμενα κακοποίησης και να τιμωρούν ιερείς που επιδίδονταν σε τέτοια. Άλλαξε επίσης τους νόμους της εκκλησίας, καταργώντας το «παπικό μυστικό» που κάλυπτε υποθέσεις κακοποίησης και πέρασε νόμο βάσει του οποίου το προσωπικό της εκκλησίας έπρεπε να αναφέρει ισχυρισμούς τέτοιου χαρακτήρα. Ενέκρινε διαδικασίες για έρευνες σε βάρος επισκόπων που κακοποιούσαν ή συγκάλυπταν παιδόφιλους ιερείς, επιδιώκοντας να δώσει τέλος στην παράδοση ατιμωρησίας. Ο Άιβερεϊ, ο παπικός βιογράφος, είπε ότι οι μεταρρυθμίσεις αυτές ήταν αποτέλεσμα όσων διαπίστωνε σταδιακά ο Πάπας για την κακοποίηση. «Νομίζω ότι κατανόησε πως στην καρδιά της κρίσης σεξουαλικής κακοποίησης ήταν μια κουλτούρα και ένας τρόπος σκέψης που ίδιος αποκαλούσε συνέχεια κληρικαλισμό- μια αίσθηση δικαιωματισμού, η οποία οδηγούσε όχι μόνο σε κατάχρηση εξουσίας και σεξουαλική κακοποίηση, μα και τη συγκάλυψή τους».
Τα ερωτήματα που παρέμειναν
Ωστόσο κάποια ερωτήματα συνέχισαν να ακολουθούν τον Πάπα Φραγκίσκο ακόμα και μετά το τέλος του σκανδάλου. Μια υπόθεση που τον «στοίχειωνε» για χρόνια ήταν αυτή του Αργεντίνου επισκόπου Γκουστάβο Ζαντσέτα, που κατηγορήθηκε και καταδικάστηκε για κακοποίηση σπουδαστών. Ο Φραγκίσκος είχε δημιουργήσει μια θέση για τον Ζαντσέτα στο Βατικανό μετά τις κατηγορίες σε βάρος του, βγάζοντάς τον απο την Αργεντινή για «λόγους υγείας». Επίσης, ποτέ δεν απάντησε στα ερωτήματα για τον αιδεσιμώτατο Χούλιο Γκράσι, που ήταν ο πιο διαβόητος κληρικός κακοποιητής της Αργεντινής. Ενώ ο Φραγκίσκος ήταν αρχιεπίσκοπος του Μπουένος Άιρες, είχε ζητήσει έρευνα πάνω στην καταδίκη του Γκράσι, που κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο Γκράσι ήταν αθώος, τα θύματα ψεύδονταν και η υπόθεση δεν έπρεπε να είχε πάει ποτέ σεο δικαστήριο. Το Ανώτατο Δικαστήριο της Αργεντινής επέμεινε στην καταδίκη.
Με πληροφορίες από Associated Press
