Η κλιμακωτή (ή βαθμιδωτή) πυραμίδα του Ζοζέρ, που χτίστηκε στη Σακάρα πριν από περίπου 4.700 χρόνια, ήταν η πρώτη πυραμίδα που έχτισαν οι αρχαίοι Αιγύπτιοι, όπως αναφέρεται σε δημοσίευμα του Live Science.
Πήρε το όνομά της από τον φαραώ Ζοζέρ (αν και το κανονικό του όνομα ήταν Νετζεριχέτ), ο οποίος κυβέρνησε κατά την Τρίτη Δυναστεία. Κάποιοι ερευνητές αποδίδουν τον σχεδιασμό της πυραμίδας στον Ιμχοτέπ, που αργότερα θεοποιήθηκε για τη συμβολή του στις επιστήμες και στις τέχνες.
«Ζοζέρ είναι το όνομα που δόθηκε σε αυτόν τον βασιλιά από επισκέπτες του Νέου Βασιλείου στον χώρο πάνω από 1.000 χρόνια μετά» έγραψε ο αιγυπτιολόγος Μαρκ Λένερ στο βιβλίο του «The Complete Pyramids: Solving the Ancient Mysteries».
Η πυραμίδα άρχισε ως τάφος μασταμπάς – ένα κτίσμα με επίπεδη σκεπή και κεκλιμένες πλευρές- και μέσω μιας σειράς επεκτάσεων εξελίχθηκε σε μια πυραμίδα 60 μέτρων με έξι επίπεδα, το ένα χτισμένο πάνω στο άλλο. Για το χτίσιμό της χρησιμοποιήθηκαν 330.400 κυβικά μέτρα πέτρας και πηλού. Οι σήραγγες από κάτω σχηματίζουν ένα λαβύρινθο συνολικού μήκους 5,5 χλμ.
Στο παρελθόν οι φαραώ θάβονταν σε μικρότερους τάφους μασταμπάδες, που μπορούσαν να παραβιαστούν από τυμβωρύχους που έσκαβαν από την κορυφή τους, όπως έγραψε ο αιγυπτιολόγος Ρετζ Κλαρκ έγραψε στο βιβλίο του «Securing Eternity: Ancent Egyptian Tomb Protection from Prehistory to the Pyramids». Η πυραμίδα του Ζοζέρ, έγραψε ο Κλαρκ, καθιστούσε σχεδόν αδύνατον να φτάσει στον ταφικό θάλαμο ένας τυμβωρύχος σκάβοντας από την κορυφή- και αυτός ίσως και να ήταν ο λόγος της κατασκευής της.
Βεβαίως, αν και η πυραμίδα παρείχε καλύτερη προστασία, εν τέλει παραβιάστηκε, και σήμερα τα περισσότερα κτερίσματα και αντικείμενα, περιλαμβανομένης της ίδιας της μούμιας του Ζοζέρ, έχουν χαθεί. Ωστόσο δεν χάθηκαν όλες οι μούμιες: Πρόσφατες αρχαιολογικές έρευνες έφεραν στο φως τρεις μούμιες μεταγενέστερης περιόδου (712- 332 πΧ) που είχαν ταφεί στον ταφικό θάλαμο του Ζοζέρ, σύμφωνα με επιστημονικό άρθρο που δημοσιεύτηκε το 2021 στο Journal of the General Union of Arab Archaeologists. Αυτό σημαίνει πως εκείνη την περίοδο ο ταφικός θάλαμος όχι απλά είχε παραβιαστεί, μα γίνονταν και περισσότερες ταφές στο εσωτερικό του.
Η πυραμίδα βρίσκεται στο κέντρο ενός συγκροτήματος 15 εκταρίων. Ένας ναός βρίσκεται στο βόρειο τμήμα της, μαζί με ένα άγαλμα του βασιλιά, που περιτριγυρίζεται από μια μικρή πέτρινη δομή (σερντάμπ). Νότια της πυραμίδας βρίσκεται μια μεγάλη αυλή. Οι κατασκευαστές είχαν βάλει κάποια ψεύτικα κτίρια (ομοιώματα) στο συγκρότημα, ενδεχομένως για τελετουργικούς σκοπούς (περιέργως φαίνεται να θάφτηκαν εν μέρει από τους ίδιους). Στο νοτιοανατολικό τμήμα υπάρχει μια αυλή που θεωρείται προοριζόταν για να γιορτάζει ο βασιλιάς τη γιορτή Χεμπ Σεντ κατά τη μεταθανάτια ζωή του. Το συγκρότημα περιβάλλεται από μια στεγνή τάφρο, η οποία θεωρείται ότι περιείχε υλικό που χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή της πυραμίδας. Από κάτω βρίσκονται σήραγγες και αίθουσες, καθώς και ο ταφικός θάλαμος του φαραώ. Αν και η μούμια χάθηκε, βρέθηκαν κομμάτια της σαρκοφάγου, η οποία υπολογίζεται πως ζύγιζε 1,6 τόνους.
H ανέγερση της πυραμίδας φαίνεται πως σήμανε την αρχή του «προγράμματος» της κατασκευής των πυραμίδων της Αιγύπτου, με αποκορύφωμα τη Μεγάλη Πυραμίδα της Γκίζας. Όπως προαναφέρθηκε, ο Ιμχοτέπ θεοποιήθηκε, και ο Αιγυπτιολόγος Μαρκ βαν ντε Μίερουπ έγραψε στο βιβλίο του «A History of Ancient Egypt» πως ο Ζοζέρ τον τίμησε επιτρέποντας το όνομα και οι τίτλοι του να γραφτούν στη βάση ενός από τα δικά του αγάλματα. Ένας από τους τίτλους του ήταν «αρχηγός των γλυπτών». Όσο για τον ίδιο τον φαραώ, συνέχισε να λατρεύεται και αιώνες μετά τον θάνατό του αξιωματούχοι συνέχιζαν να επιλέγουν χώρους κοντά στην πυραμίδα του για τις δικές τους ταφές. Είναι άγνωστο πάντως πού τάφηκε ο Ιμχοτέπ- αν και θεωρείται πως ίσως η ταφή του έγινε κάτω από την ίδια πυραμίδα, που ήταν άλλωστε και το πιο διάσημο δημιούργημά του.