Είναι αλήθεια ότι πριν μερικά χρόνια όλοι εμείς που ζήσαμε στο εξωτερικό ξεχωρίζαμε την ατομική και ομαδική καθημερινή συμπεριφορά που έδειχναν οι Έλληνες και άλλοι λαοί με κριτήριο το αίσθημα «συνανθρωπιάς» που εμείς ανέκαθεν δείχναμε απέναντι σε κάποιον συνάνθρωπό μας, ακόμη και άγνωστο, που βρισκότανε σε κατάσταση ανάγκης ή κινδύνου.
Ο Έλληνας, χωρίς πολλή σκέψη, εμπλέκονταν στο προσωπικό δράμα κάποιου ατόμου που δέχονταν επίθεση στο δρόμο, σε αντίθεση με τους ξένους που αδιαφορούσαν ή απέφευγαν ακόμη και να παρακολουθήσουν μια συμπλοκή ως μάρτυρες. Εκείνη η ειδοποιός διαφορά στη συμπεριφορά Ελλήνων και άλλων απέναντι σε κάποιον άγνωστο συνάνθρωπό μας τείνει να εξαφανιστεί τα τελευταία χρόνια και στην πατρίδα μας και ας πρόκειται για συμπατριώτες.
Ίσως το κλασικότερο σε διεθνή επίπεδα παράδειγμα απάθειας και αδιαφορίας απέναντι σε κάποιον ή κάποια που αντιμετωπίζει ένα κίνδυνο αποτελεί η ιστορία της τραγικής εκείνης γυναίκας, της Κίτυ Γενοβέζε, που δέχθηκε την επίθεση αγνώστου καθώς επέστρεφε από τη δουλειά στο σπίτι της τα χαράματα μιας μέρας του Μάρτη του 1964.
Είναι ακόμη έντονα καταγραμμένο στη μνήμη μου το γεγονός καθώς ήμουν τότε τεταρτοετής υπότροφος φοιτητής Κοινωνιολογίας και Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Πόλης της Νέας Υόρκης...
Επί μισή σχεδόν ώρα ο μανιακός δολοφόνος κατάσφαζε το θύμα του και οι συνολικά 38 αυτόπτες μάρτυρες παρακολουθούσαν κρυμμένοι πίσω από τις κουρτίνες των παραθύρων τους, άκουγαν τις κραυγές της άτυχης γυναίκας χωρίς όχι μόνο να επέμβουν προσωπικά αλλά ούτε καν να τηλεφωνήσουν στην αστυνομία της Νέας Υόρκης!…
Απάθεια; Αδιαφορία; Απανθρωπιά;
Όχι ακριβώς!
Οι 38 αυτόπτες μάρτυρες της δολοφονίας της Κίττυ Γενοβέζε εκείνο το βράδυ του 1964 στη περιοχή του Κουήνς της Νέας Υόρκης, όπως αποδείχθηκε αργότερα, δεν παρακολούθησαν απλά και μόνο το δράμα και στη συνέχεια επέστρεψαν στα κρεβάτια τους για να συνεχίσουν τον ύπνο του «δικαίου...»
Όλοι οι άνθρωποι αυτοί παρέμειναν κυριολεκτικά «καρφωμένοι» στις θέσεις τους από τα διαδραματιζόμενα, απορροφήθηκαν από την τραγικότητα των εξελισσόμενων μπροστά στα μάτια τους σκηνών, πάγωσαν με άλλα λόγια, ανήμποροι να επέμβουν…
Ο καθένας και η καθεμιά μας ίσως έχουμε ζήσει από κοντά κάποιες τραγικές στιγμές κινδύνου συνανθρώπων μας. Σε τέτοιες περιπτώσεις, όταν κινδυνεύει η αρτιμέλεια ή και η ζωή κάποιων έστω και αγνώστων συνανθρώπων μας λειτουργεί άμεσα στον καθένα και την καθεμιά μας ένας ισχυρός μηχανισμός παρακίνησης-προτροπής για την παροχή συμπαράστασης και βοήθειας.
Αλλά σημειώστε ότι έχουμε παράλληλα μέσα μας και ισχυρούς μηχανισμούς αναστολών που μας υπαγορεύουν να μείνουμε μακριά καθώς υπάρχει ο κίνδυνος να υποστούμε και εμείς κάποια σωματική βλάβη, ή τραυματισμό στην προσπάθεια παροχής βοήθειας.
Φυσικά υπάρχουν και τα παραδείγματα γενναίων ανδρών και γυναικών που στην προσπάθειά τους να σώσουν μια ζωή θυσιάζουν τη δική τους. Αναμφίβολα υπάρχουν τα άτομα που με έντονο μέσα τους το συναίσθημα του αλτρουισμού ξεπερνούν τις κλασικές προσωπικές αναστολές που αδρανοποιούν τους περισσότερους ανθρώπους σε παρόμοια περιστατικά και καταστάσεις.
Επιτρέψτε μου να αναλύσω τις αντιδράσεις των «θεατών» με την βοήθεια ενός ειδικού ερμηνευτικού σχήματος:
Πρώτον, οι θεατές πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι πράγματι κάτι συμβαίνει και μάλιστα κάτι σοβαρό για την υπαρξιακή οντότητα του συνανθρώπου τους. Αφοσιωμένοι και απορροφημένοι οι περισσότεροι διαβάτες στα δικά τους προβλήματα, στις δικές τους σκέψεις, ενδέχεται ούτε καν να προσέξουν τον συνάνθρωπό τους και κάποιο περιστατικό που αναπάντεχα δημιουργήθηκε μπροστά τους.
Δεύτερον, πρέπει να πεισθούν ότι πράγματι πρόκειται για επικίνδυνη κατάσταση που απειλεί τη ζωή του άγνωστου συνανθρώπου τους, πρέπει με άλλα λόγια να ερμηνεύσουν τις κινήσεις και τη συμπεριφορά του ως ενδείξεις ότι «του ή της συμβαίνει κάτι σοβαρό.»
Τρίτον, και όταν ακόμη πεισθούν ότι στον συνάνθρωπό τους συμβαίνει πράγματι κάτι σοβαρό και όντως κινδυνεύει και χρειάζεται βοήθεια, τα περισσότερα άτομα είναι σε θέση να βοηθήσουν;
Σε πολλά άτομα έρχεται άμεσα η σκέψη κάποιου γιατρού. Κάποιος συνήθως φωνάζει «μήπως υπάρχει γιατρός ή νοσοκόμος ανάμεσά μας;» Άλλοι πάνω στη σύγχυση του σοκ, μπερδεύουν το ευκταίο και το πραγματικό και υποσυνείδητα εύχονται ότι κάποιος έχει κιόλας φωνάξει το 166 [ ΕΚΑΒ ] ή έχει τηλεφωνήσει το 100. Το ξάφνιασμα που όλοι οι θεατές αισθάνονται τη στιγμή που κάτι συμβαίνει σε κάποιον συνάνθρωπό μας και οι αναστολές τείνουν να μας αδρανοποιούνιδιαίτερα όταν πολλά άτομα γίνονται αυτόπτες μάρτυρες μιας επικίνδυνης κατάστασης.
«Η ψυχολογία της μάζας» ενεργεί ως αυτόνομος ανασταλτικός παράγοντας μειώνοντας την επιτυχία των πράξεων που απαιτούνται για να σωθεί μια ζωή!..
Όταν ένα μόνο άτομο βρεθεί κοντά σε κάποιον που κινδυνεύει, τότε το άτομο μόνο του, με αποκλειστικό γνώμονα τα δικά του βιώματα και την ψυχοσύνθεσή του, θα αποφασίσει εάν θα επέμβει, πώς θα επέμβει, ή εάν θα αποφύγει την επέμβαση.
Όσο παράδοξο και εάν ακούγεται αυτό τα άτομα ως μέλη μιας ομάδας αδρανοποιούνται πολύ πιο εύκολα καθώς η ευθύνη για πρωτοβουλία διαχέεται σε ολάκερη την ομάδα!..
Οι σύγχρονοι Έλληνες απασχολημένοι με τα δικά τους προσωπικά και οικογενειακά προβλήματα ή προσπερνούν περιπτώσεις κινδύνου ενός συνανθρώπου ή ακόμη «κρατιούνται μακριά» από καταστάσεις και προβλήματα που αντιμετωπίζουν κάποιοι συνάνθρωποί μας συχνά «υπακούοντας» σε αυτό που, καθώς διανύουμε την τρίτη δεκαετία του 21ου αιώνα, εύστοχα, έστω και με σαφή περιπαικτική διάθεση. η κοινή γνώμη και οι νεολαίοι μας χαρακτηρίζουν ως την 11η των νέο-Ελλήνων εντολή:
«Ού μπλέξεις!…» Τι κρίμα, αλήθεια! …