Για πρώτη φορά οι Βρυξέλλες ορίζουν ποιες είναι οι τεχνολογίες εκείνες που πρέπει να προστατεύσουν στο όνομα της οικονομικής ασφάλειας και της ανεξαρτησίας της ΕΕ. Σήμερα η αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Βιέρα Γιούροβα και ο Επίτροπος Εσωτερικής Αγοράς Τιερί Μπρετόν στο πλαίσιο της νέας στρατηγικής οικονομικής ασφάλειας, η οποία επιδιώκει την εποπτεία των κρίσιμων εξαγωγών, παρουσίασαν τις τεχνολογίες που χαρακτηρίζονται από την Κομισιόν ως ιδιαίτερα επικίνδυνες εάν πέσουν σε λάθος χέρια. Αν και δεν γίνεται σε κανένα σημείο του εγγράφου αναφορά σε κράτη που θεωρούνται επικίνδυνα, είναι σαφές ότι ο προβληματισμός αφορά την Κίνα.
Πιο ειδικά η Επιτροπή ενέκρινε σύσταση σχετικά με τομείς τεχνολογίας ζωτικής σημασίας για την οικονομική ασφάλεια της ΕΕ. Στη σύσταση, η Επιτροπή προτείνει έναν κατάλογο δέκα κρίσιμων τεχνολογικών τομέων εκ των οποίων τέσσερις από αυτές να επισημαίνονται ως ζωτικής σημασίας.
Πρόκειται για:
Προηγμένες τεχνολογίες ημιαγωγών (μικροηλεκτρονική, φωτονική, τσιπ υψηλών συχνοτήτων, εξοπλισμός κατασκευής ημιαγωγών)
Τεχνολογίες τεχνητής νοημοσύνης (υπολογιστές υψηλών επιδόσεων, υπολογιστές νέφους και υπολογιστές ακμής, ανάλυση δεδομένων, όραση υπολογιστών, επεξεργασία γλώσσας, αναγνώριση αντικειμένων)
Κβαντικές τεχνολογίες (κβαντική πληροφορική, κβαντική κρυπτογραφία, κβαντικές επικοινωνίες, κβαντική ανίχνευση και ραντάρ)
Βιοτεχνολογίες (τεχνικές γενετικής τροποποίησης, νέες γονιδιωματικές τεχνικές, συνθετική βιολογία).
Η Ε.Ε. δεν είναι παιδική χαρά
«Σήμερα, δρομολογούμε συλλογικές αξιολογήσεις κινδύνων, μαζί με τα κράτη μέλη μας, σε τέσσερις τεχνολογικούς τομείς κρίσιμης σημασίας για την οικονομική μας ασφάλεια. Η τεχνολογία βρίσκεται σήμερα στο επίκεντρο του γεωπολιτικού ανταγωνισμού και η ΕΕ θέλει να είναι παίκτης και όχι παιδική χαρά. Και για να είμαστε παίκτης, χρειαζόμαστε μια ενιαία θέση της ΕΕ, βασισμένη σε μια κοινή αξιολόγηση των κινδύνων. Με αυτή την προσέγγιση θα παραμείνουμε ένας ανοικτός και προβλέψιμος παγκόσμιος εταίρος, ο οποίος όμως θα καλλιεργεί το τεχνολογικό του πλεονέκτημα και θα αντιμετωπίζει τις εξαρτήσεις. Η ενιαία αγορά μας θα γίνει ισχυρότερη σε όλα τα μέρη της.» δήλωσε η Αντιπρόεδρος της Κομισιόν Βιέρα Γιούροβα.
Από την πλευρά του ο Επίτροπος Τιερί Μπρετόν δήλωσε πως με την σημερινή δράση μπαίνει τέλος στην εποχή της αφέλειας. «Πρέπει να παρακολουθούμε διαρκώς τις κρίσιμες τεχνολογίες μας, να αξιολογούμε την έκθεσή μας σε κινδύνους και -όποτε χρειάζεται- να λαμβάνουμε μέτρα για να διαφυλάξουμε τα στρατηγικά μας συμφέροντα και την ασφάλειά μας. Η Ευρώπη προσαρμόζεται στα νέα γεωπολιτικά δεδομένα, βάζει τέλος στην εποχή της αφέλειας και δρα ως πραγματική γεωπολιτική δύναμη».
Φόβοι
Η Κομισιόν υπογραμμίζει τον κίνδυνο οι τεχνολογίες αυτές να χρησιμοποιηθούν κατά παράβαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του περιορισμού των θεμελιωδών ελευθεριών.
Επιπλέον εκφράζει την ανησυχία της ότι οι τεχνολογίες αυτές θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για να μετασχηματίσουν ριζικά υφιστάμενες καταστάσεις που αφορούν τις επιδόσεις, τις ικανότητες σε διάφορους τομείς.
Ακόμη μεγαλύτερη ανησυχία προκαλεί το ενδεχόμενο χρήσης αυτών των τεχνολογιών εις βάρος της ειρήνης και της ασφάλειας.
Δράσεις ...
Σε αυτό το πλαίσιο προβλέπονται συλλογικές εκτιμήσεις κινδύνου με τα κράτη μέλη αλλά και διαβουλεύσεις με τον ιδιωτικό τομέα και τα συμπεράσματα αναμένεται να κατατεθούν έως το τέλος του έτους.
Όπως διευκρινίζεται η αξιολόγηση των κινδύνων θα έχει αντικειμενικό χαρακτήρα και ούτε τα αποτελέσματά της ούτε τα μέτρα παρακολούθησης μπορούν να προβλεφθούν σε αυτό το στάδιο.
Ωστόσο η Επιτροπή μπορεί να παρουσιάσει περαιτέρω σχετικές πρωτοβουλίες έως την άνοιξη του 2024, υπό το πρίσμα του διαλόγου που θα έχει πραγματοποιηθεί αλλά των πρώτων αξιολογήσεων κινδύνου που θα έχουν κατατεθεί.
Βάσει αυτών η ΕΕ θα κληθεί να αποφασίσει αν θα ανταποκριθεί με την ενίσχυση της παραγωγής στην Ευρώπη και την αναζήτηση νέων συνεργασιών ή αν θα μετριάσει τους κινδύνους διαρροής της τεχνολογίας επιβάλλοντας περιορισμούς στην ανταλλαγή της με κρατικούς δρώντες όπως η Κίνα.
...και αντιδράσεις
Σύμφωνα με αναλυτές η ΕΕ προχωρά με τη λογική βλέποντας και κάνοντας καθώς υπάρχει διαφοροποίηση απόψεων μεταξύ υπέρμαχων του προστατευτισμού και πιο φιλελεύθερων σχετικά με τους περιορισμούς που πρέπει να επιβάλλονται.
Αλλωστε η νέα στρατηγική οικονομικής ασφάλειας της ΕΕ αν και δια στόματος της προέδρου της Κομισιόν δεν έχει ως στόχο τη διακοπή της συνεργασίας με την Κίνα αλλά την απεξάρτηση της Ένωσης και της ελαχιστοποίησης των ρίσκων, έχει προκαλέσει έναν άτυπο πόλεμο μεταξύ των δύο. Στη μάχη της καινοτομίας και της τεχνολογίας μεταξύ ΕΕ και Κίνας με την επιβολή δασμών και άλλων μέτρων προκαλούν αντίμετρα από την άλλη πλευρά. Πρόσφατα η απόφαση της Κίνας να περιορίσει την εξαγωγή κρίσιμων ορυκτών όπως γάλλιο και γερμάνιο ως απάντηση στη νέα στρατηγική ασφαλείας της ΕΕ προκάλεσε αναστάτωση στις αγορές αλλά και στην ΕΕ που ακόμη εξαρτάται από αυτά τα μέταλα τόσο για την κατασκευή ημιαγωγών αλλά και για τη πορεία της στην πράσινη μετάβαση.
Πρόσφατα επίσης η ανακοίνωση της Κομισιόν ότι ξεκινά έρευνα κατά των κρατικών επιδοτήσεων για ηλεκτρικά οχήματα που προέρχονται από την Κίνα προκάλεσε εκ νέου αντιδράσεις με προειδοποιήσεις από το Πεκίνο για «αρνητικό» αντίκτυπο στις οικονομικές και εμπορικές σχέσεις μεταξύ των δύο μερών.
Νέος διεθνής εμπορικός μηχανισμός για την προστασία της ΕΕ από οικονομικούς εκβιασμούς
Οι σημερινές εξελίξεις έρχονται την ώρα που ο Επίτροπος Εμπορίου Βάλντις Ντομπρόβσκις ενημέρωνε τους Ευρωβουλευτές στο Στρασβούργο σχετικά με τις σχέσεις ΕΕ - Κίνας έπειτα και από το ταξίδι του τελευταίου στο Πεκίνο τον περασμένο μήνα. και την ώρα που οι ευρωβουλευτές ενέκριναν οριστικά σήμερα νέο ευρωπαϊκό εργαλείο, σχεδιασμένο να συμβάλει στη θωράκιση της κυριαρχίας της ΕΕ ενάνται σε οποιαδήποτε χώρα χρησιμοποιεί οικονομικές κυρώσεις για να ασκήσει πίεση σε κράτος-μέλος της ΕΕ.
Πρωταρχικός στόχος του μηχανισμού είναι η αποτροπή ξένων δυνάμεων από απόπειρες εκβιασμού της ΕΕ και των κρατών μελών. Επίσης προβλέπονται πιθανά αντίμετρα της ΕΕ: φραγμοί στο εμπόριο, στις άμεσες επενδύσεις και στην πρόσβαση στις δημόσιες συμβάσεις της ΕΕ.
Τι είναι ο οικονομικός εξαναγκασμός;
Σύμφωνα με τον νέο κανονισμό, οικονομικός εξαναγκασμός υφίσταται όταν μια τρίτη χώρα ασκεί πίεση στην ΕΕ ή ένα κράτος μέλος της, για να κάνει μια συγκεκριμένη επιλογή, εφαρμόζοντας (ή απειλώντας να εφαρμόσει) εμπορικά ή επενδυτικά μέτρα. Αυτό το είδος εξαναγκασμού, αν και υπονομεύει τη στρατηγική αυτονομία της ΕΕ, ωστόσο δεν καλύπτεται από τη συμφωνία του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ). Συγκεκριμένα, το σύστημα επίλυσης διαφορών του ΠΟΕ δεν εφαρμόζεται σε περιπτώσεις οικονομικού εξαναγκασμού, εκτός εάν αυτές περιλαμβάνουν επίσης και άλλες πτυχές που παραβιάζουν τους κανόνες του ΠΟΕ.
Οι νέοι κανόνες προβλέπουν ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα έχει στη διάθεσή της τέσσερις μήνες για να διερευνήσει πιθανές περιπτώσεις εξαναγκασμού. Έχοντας ως βάση τα ευρήματα αυτής της έρευνας, το Συμβούλιο θα έχει έπειτα στη διάθεσή του οκτώ έως δέκα εβδομάδες για να αποφασίσει (με ειδική πλειοψηφία) αν υφίσταται εξαναγκασμός.
Πρωταρχικός στόχος του εργαλείου θα είναι να ξεκινήσει ένας διάλογος με τη χώρα εκτός της ΕΕ, ώστε να πεισθούν οι αρχές της να σταματήσουν τις σχετικές ενέργειες. Ωστόσο, εάν οι προσπάθειες αυτές αποτύχουν, η ΕΕ θα μπορεί να υιοθετεί διάφορα αντίμετρα. Εάν διαπιστωθεί ότι υπάρχει εξαναγκασμός και τα κράτη μέλη συμφωνήσουν, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα έχει στη διάθεσή της έξι μήνες για να καθορίσει ποια είναι τα κατάλληλα μέτρα που πρέπει να ληφθούν, ενημερώνοντας παράλληλα το Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο σε όλα τα στάδια της διαδικασίας.
Πιθανά αντίμετρα
Οι ευρωβουλευτές ενίσχυσαν τον αποτρεπτικό χαρακτήρα του νέου εργαλείου, συμπεριλαμβάνοντας στο κείμενο έναν πλήρη κατάλογο από πιθανά μέτρα που θα έχει στη διάθεσή της η ΕΕ, όπως είναι η επιβολή περιορισμών στο εμπόριο αγαθών και υπηρεσιών, στα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και στις άμεσες ξένες επενδύσεις. Φραγμοί θα μπορούν επίσης να εφαρμόζονται όσον αφορά την πρόσβαση στην αγορά δημόσιων συμβάσεων της ΕΕ και στα χρηματιστήρια, καθώς και την αδειοδότηση προϊόντων που αξιολογούνται βάσει χημικών και υγειονομικών κριτηρίων.
Αποκατάσταση της ζημίας
Σύμφωνα με τους νέους κανόνες, η ΕΕ θα μπορεί να ζητά να αποκατασταθεί η ζημία που της προξενήθηκε από την τρίτη χώρα λόγω του εξαναγκασμό. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα μπορεί επίσης να εφαρμόσει μέτρα για την ανάκτηση των εν λόγω αποζημιώσεων.
Επόμενα βήματα
Ο κανονισμός αναμένεται να εγκριθεί και επίσημα από το Συμβούλιο εντός του Οκτωβρίου και θα τεθεί σε ισχύ 20 ημέρες μετά τη δημοσίευσή του στην Επίσημη Εφημερίδα της ΕΕ.
Σημειώνεται ότι τον περασμένο Μάιο οι ηγέτες της G7 ανακοίνωσαν τη δημιουργία μιας πλατφόρμας συντονισμού κατά του οικονομικού εξαναγκασμού, ακολουθώντας την πρωτοβουλία της ΕΕ