Οι πρόσφατες ανακοινώσεις για τους μεγαλύτερους αριθμούς κρουσμάτων στην Ελλάδα από την αρχή της πανδημίας κατέστησαν ξανά επιτακτική την ανάγκη ενός ανοικτού και ουσιαστικού διαλόγου για το πλαίσιο, τους στόχους και τα αναμενόμενα αποτελέσματα των εμβολιασμών.
Κατά την γνώμη μας, ο διάλογος αυτός θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη το γεγονός ότι, με βάση τα υπάρχοντα στοιχεία, ο εμβολιασμός έναντι του κορωνοϊού αποτελεί μια αναγκαία και ενδεδειγμένη πράξη, να μην καταλήγει όμως σε μονολόγους, που προκαλούν διχασμούς και εντάσεις.
Οι αντιπαραθέσεις αυτές δεν προωθούν τον επιδιωκόμενο στόχο, ούτε επιτρέπουν την νηφάλια εξέταση και λήψη συμπληρωματικών επωφελών μέτρων, που θα μπορούσαν να συμβάλουν επίσης στην αντιμετώπιση της πανδημίας.
Το πλαίσιο της πανδημίας – Πλεονεκτήματα και όρια του εμβολιασμού
Όπως προαναφέρθηκε, με βάση τις υπάρχουσες έρευνες και μελέτες, τα οφέλη του εμβολιασμού είναι αναντίρρητα. Ο εμβολιασμός έχει τα εξής θετικά αποτελέσματα:
Μειώνει την μεταδοτικότητα του ιού προς τους εμβολιασμένους.
Σε περίπτωση που οι εμβολιασμένοι κολλήσουν το ιό, η πιθανότητα να νοσήσουν, να μεταφερθούν στις ΜΕΘ ή να καταλήξουν είναι πολύ μικρότερη σε σχέση με τους ανεμβολίαστους.
Μεταδίδουν τον ιό πιο δύσκολα σε τρίτους.
Παράλληλα:
αποφεύγεται η υπερφόρτωση ενός συστήματος υγείας που προσεγγίζει τα όριά του. Στην αντίθετη περίπτωση, το προσωπικό και οι υποδομές δεν θα μπορούσαν να καλύψουν τις ανάγκες των ασθενών όπως απαιτείται, με αποτέλεσμα την απότομη αύξηση όσων καταλήγουν, ή ακόμα και την «διαλογή ασθενών» που εισέρχονται στις Μονάδες Εντατικής Θεραπείας.
εξυπηρετούνται οι ανάγκες των λοιπών ασθενών (που υποφέρουν από άλλες ασθένειες) και που η ικανοποίησή τους αναβάλλεται λόγω της υπερφόρτωσης των νοσοκομείων.
μειώνονται οι περιπτώσεις απομόνωσης και νοσηλείας, που δημιουργούν προσωπικά και οικογενειακά δράματα ή και αφήνουν μακροχρόνια συμπτώματα (long covid)
Από την άλλη μεριά, η μεγάλη πλειοψηφία των επιστημόνων σήμερα θεωρούν ότι ο εμβολιασμός από μόνος του δεν μπορεί να εξαφανίσει τον κορωνοϊό, προτείνοντας, παράλληλα με τους εμβολιασμούς, την λήψη και άλλων μέτρων, όπως την συνέχιση των ελέγχων (ενδεχομένως ακόμα και στους εμβολιασμένους), την αποφυγή συνωστισμού και την χρήση της μάσκας σε κλειστούς χώρους, την παρακολούθηση της πορείας των μεταλλάξεων, κλπ,
Μηδενική ή περιορισμένη ανοχή στον ιό;
Στο πιο πάνω ερώτημα, η απάντηση δεν είναι ομόφωνη: παρά το γεγονός ότι στο σύνολο σχεδόν των χωρών της Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής η εντός κάποιων ορίων παρουσία του κορωνοϊού θεωρήθηκε ως αναπόφευκτη, δεν συνέβη το ίδιο σε χώρες της Ανατολικής Ασίας, όπως η Κίνα, η Ταιβάν, η Σιγκαπούρη, η Νότια Κορέα, η Ιαπωνία και το Βιετνάμ, αλλά και σε «δυτικής νοοτροπίας» χώρες όπως η Ισλανδία, η Αυστραλία και η Νέα Ζηλανδία.
Οι χώρες αυτές μέχρι τον περασμένο Μάιο, που η ιδιαίτερα μεταδοτική μετάλλαξη δέλτα άρχισε να εξαπλώνεται, καθιστώντας πρακτικά αδύνατο να επιτευχθεί το προστατευτικό «τείχος ανοσίας», είχαν καταφέρει να επιτύχουν τον σχεδόν μηδενισμό των κρουσμάτων, ενώ στις περισσότερες από αυτές, οι χρησιμοποιούμενες μέθοδοι δεν θεωρήθηκε ότι καταπατούν δικαιώματα των πολιτών.
Έκτοτε, τα δεδομένα φαίνεται να αλλάζουν, με την επανεμφάνιση ή δραστική αύξηση του αριθμού των κρουσμάτων. Η Κίνα (όπως και οι άλλες χώρες) ενέτεινε την εφαρμογή ενός τεράστιου προγράμματος εμβολιασμού των κατοίκων της, αλλά και πολιτών της που ζουν στο εξωτερικό (σήμερα, πάνω από το 80% των κατοίκων της Κίνας έχουν εμβολιαστεί), ενώ λαμβάνονταν επίσης μεγάλης κλίμακας μέτρα (διαγνωστικά τεστ σε εκατομμύρια πολιτών, περιορισμοί μετακινήσεων από τις περιοχές με κρούσματα, κλπ).
Η κατάσταση σε άλλες χώρες, όπως η Ταιβάν και η Σιγκαπούρη τους τελευταίους μήνες επιδεινώθηκε σημαντικά, ενδεχομένως εξ αιτίας κενών που παρατηρήθηκαν στον σχεδιασμό των μέτρων ή και των μειωμένων εμβολιασμών. Άλλες χώρες όπως η Αυστραλία, η Νέα Ζηλανδία και η Ισλανδία, παρότι επίσημα δεν έχουν εγκαταλείψει την αρχή της μηδενικής ανοχής στον ιό, φαίνεται ότι δύσκολα θα μπορέσουν να επιστρέψουν σε αυτήν, στο κοντινό μέλλον.
Σύμφωνα με τους Financial Times ούτε η Κίνα θα είναι εύκολο να διατηρήσει επί μακρόν την πολιτική περιορισμών στην είσοδο επενδυτών, ή και εν όψει των προγραμματισμένων για τον Φεβρουάριο χειμερινών Ολυμπιακών Αγώνων που διοργανώνει. Προσωπικά εκτιμώ ότι η Κίνα θα συνεχίσει και θα εντείνει τις προσπάθειές της, για λόγους πολιτικής προβολής και βάσει των προτεραιοτήτων της.
Σημειώνεται, ότι σύμφωνα με Μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Lancet, η προσπάθεια εξαφάνισης του ιού με έγκαιρα προληπτικά μέτρα είναι προτιμότερη από μια διαχείριση της κρίσης επικεντρωμένη στο να μην ξεπεραστούν κάποια όρια.
Κοινό στοιχείο και στις δύο περιπτώσεις είναι η θέσπιση ενός πλέγματος μέτρων που θα προλαμβάνουν και θα μειώνουν στον μέγιστο δυνατό βαθμό την εξάπλωση της πανδημίας, προσαρμοσμένου στις ιδιαιτερότητες και συνήθειες της κάθε χώρας ή και περιοχής, ενώ η εγκατάλειψη της λύσης της μηδενικής ανοχής δεν θα πρέπει να λειτουργεί ως πρόσχημα για την μη λήψη των αναγκαίων μέτρων.
Κορωνοϊός, η χαμένη ευκαιρία για την μακροπρόθεσμη προάσπιση της υγείας
Η πανδημία του κορωνοϊού ανέδειξε δύο τουλάχιστον υγειονομικές πτυχές, που ενδεχομένως δεν έτυχαν της απαιτούμενης προσοχής:
την ανάγκη ενίσχυσης του ανοσοποιητικού μας συστήματος, ώστε να είναι σε θέση να αντιμετωπίσει με καλύτερους όρους τις συγκεκριμένες ή άλλες προσβολές
την ανάγκη μείωσης των περιπτώσεων με δυσμενέστερη πρόγνωση σε περίπτωση ασθένειας, ιδιαίτερα των «υποκείμενων νοσημάτων» που αντιμετωπίζονται πιο εύκολα, όπως της παχυσαρκίας.
Λαμβάνοντας υπόψη ότι, ακόμα και με την ενίσχυση του ανοσοποιητικού και την τόνωση της υγείας μας, το φαινόμενο της πανδημίας δεν μπορεί να εξαλειφθεί, σημειώνουμε τα εξής:
Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία και σχετικά ιατρικά άρθρα, η χρήση βοτάνων της παραδοσιακής Κινεζικής ιατρικής συνέβαλε σημαντικά στην θεραπεία των ασθενών του κορωνοϊού στην Κίνα. Αυτό δεν εμπόδισε την εφαρμογή ενός φιλόδοξου προγράμματος εμβολιασμού, αφού, όπως προαναφέρθηκε, η μεγάλη πλειοψηφία των κατοίκων της Κίνας έχει ήδη πλήρως εμβολιαστεί.
Αντίστοιχη είναι και η περίπτωση της αρτεμισίνης (ουσίας που εξάγεται από το φυτό αρτεμισία, χρησιμοποιείται για την θεραπεία της ελονοσίας και οδήγησε το 2015 στην βράβευση με Νόμπελ Ιατρικής της Κινέζας ερευνήτριας, λόγω της σωτηρίας εκατοντάδων χιλιάδων ζωών). Η ουσία αυτή, κατ’ αρχήν φαίνεται ότι διαθέτει κάποιες θεραπευτικές ιδιότητες κατά του ιού, όταν όμως χρησιμοποιήθηκε ως υποκατάστατο των εμβολιασμών, φαίνεται ότι οδήγησε σε υγειονομικό χάος την Μαδαγασκάρη.
Θέτοντας το θέμα στην ορθή του βάση, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) ανακοίνωσε ότι εξετάζει τα κλινικά αποτελέσματα της χρήσης της αρτεμισίνης για ήπιες ή μέτριες περιπτώσεις ασθένειας από τον κορωνοιό.
Μετά την αποτυχία των 4 φαρμάκων (remdesivir, hydroxychloroquine, lopinavir and interferon) που ο ΠΟΥ είχε επιλέξει να δοκιμαστούν εκτεταμένα, υπό τον συντονισμό του, το συγκεκριμένο φάρμακο (artesunate) κατά της ελονοσίας, επιλέχθηκε από τον ΠΟΥ ως ένα εκ των τριών που θα δοκιμαστεί σε μεγάλη κλίμακα, ως πιθανή θεραπεία από τον ιό.
Πέρα από τις ανακαλύψεις της σύγχρονης φαρμακοβιομηχανίας κατά του ιού (μονοκλωνικά αντισώματα, φάρμακο Molnupiravir της Merck, κλπ), οι πιο πάνω περιπτώσεις (βότανα που ανακοινώθηκε ότι χρησιμοποιήθηκαν στην Κίνα ή το φάρμακο που βασίζεται στα παράγωγα της αρτεμισίας) αποδεικνύουν το ενδιαφέρον για τον εντοπισμό και άλλων ουσιών, που θα μπορούσαν να εφαρμοστούν κυρίως σε ήπιες και μέτριες ή σε αρχικές μορφές της νόσησης από τον ιό. Στα πλαίσια αυτά, μια συστηματική έρευνα ενδέχεται να αποδείξει την συμπληρωματική θεραπευτική δράση και άλλων φυσικών ουσιών, για τις οποίες υπάρχουν επίσης θετικές ενδείξεις.
Ιδιαίτερη αναφορά αξίζει στην πρόπολη, όπου κλινική έρευνα με 124 ασθενείς απέδειξε την θεραπευτική της δράση κατά του ιού. Επιπρόσθετα, στο συγκεκριμένο ιατρικό δημοσίευμα, οι ερευνητές προτείνουν την διερεύνηση της δράσης της, ενισχυτικά της χορήγησης εμβολίων σε επιβαρυμένους οργανισμούς.
Θα τολμούσα να προσθέσω ότι χάρη στις μοναδικές ιδιότητες της πρόπολης (αντιιικές, αντιβακτηριακές, καρδιοπροστατευτικές, ανοσορυθμιστικές, κλπ), θα μπορούσαν να διερευνηθούν κλινικά και άλλες χρήσεις της, όπως η καταπολέμηση των συμπτωμάτων της ασθένειας στους μακροχρόνια ασθενείς.
Υπενθυμίζεται ότι προϋπόθεση της χρήσης συμπληρωματικών θεραπειών είναι η επιστημονική απόδειξη της ωφέλειάς τους και η καθοδήγηση του θεράποντα ιατρού.
Ένας άλλος τομέας που δεν έλαβε ιδιαίτερη δημοσιότητα είναι η έρευνα του Πανεπιστημίου της Θεσσαλίας για τον ρόλο της Μεσογειακής διατροφής στην σε κάποιο βαθμό πρόληψη και ταχύτερη θεραπεία του κορωνοϊού. Παρότι τα ανωτέρω δεν μπορούν να υποκαταστήσουν τον εμβολιασμό, εκτιμάται ότι μπορούν να δράσουν συμπληρωματικά, υπό τις οδηγίες των ειδικών.
Σε κάθε περίπτωση, οι προαναφερθείσες και ενδεχομένως και άλλες περιπτώσεις (όπως η ήπια άσκηση, η θετική σκέψη, κλπ) αποτελούν μακροπρόθεσμες επιλογές, που δεν αντιστρατεύονται αλλά μπορούν να δράσουν επικουρικά στον εμβολιασμό.
Η απλουστευτική παρουσίαση των δυνατοτήτων του εμβολιασμού
Η παρουσίαση του εμβολιασμού ως πανάκειας, που αρκεί για να επιλυθεί δια παντός, το πρόβλημα του κορωνοϊού, προσκρούει σε μια σειρά δεδομένων και περιορισμών:
Το αναγκαίο ποσοστό για την δημιουργία ενός τείχους ανοσίας, μετά την εμφάνιση της μετάλλαξης δέλτα, είναι ιδιαίτερα υψηλό (έρευνες το εκτιμούν να ξεπερνά το 80% και να πλησιάζει ενδεχομένως το 90% του γενικού πληθυσμού), ποσοστό που είναι πολύ δύσκολο να καλυφθεί από τους εμβολιασμένους ή τους αναρρώσαντες, λαμβάνοντας υπόψη τα εξής:
Όσους δεν μπορούν (για λόγους υγείας) να εμβολιαστούν.
Όσους δεν επιθυμούν σε καμιά περίπτωση να εμβολιαστούν.
Τα μικρά παιδιά, που δεν εμβολιάζονται, με βάση τα σημερινά δεδομένα.
Τους πιο μεγάλους σε ηλικία ή με προβλήματα του ανοσοποιητικού, για τους οποίους οι εμβολιασμοί δεν επιφέρουν εξίσου δραστικά αποτελέσματα στην ανάπτυξη ανοσίας.
Την μείωση της ανοσολογικής αντίδρασης των εμβολιασμένων και όσων ανέρρωσαν, με την παρέλευση του χρόνου.
Την αποφυγή (με όχι νόμιμους τρόπους) της διαδικασίας πιστοποίησης του εμβολιασμού ή των ελέγχων (τεστ), την μη συστηματική απομόνωση των κρουσμάτων, τον περιττό συγχρωτισμό. Παράλληλα, κάποιοι «ξεφεύγουν» από το δίχτυ της υγειονομικής προστασίας, όπως τουρίστες που δεν επανελέγχονται μετά την νόμιμη είσοδο στην χώρα.
Το πολύ μικρό ποσοστό εμβολιασμών στις φτωχές χώρες και το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης
Την αβεβαιότητα, σε ότι αφορά τις ενδεχόμενες μελλοντικές μεταλλάξεις.
Με τα πιο πάνω δεδομένα, θεωρείται ότι, αντί της εξάλειψης της πανδημίας, είναι πιο εφικτός στόχος η μετατροπή της σε ενδημική (δηλαδή που θα εμφανίζεται κατά διαστήματα σε ορισμένες περιοχές). Χρονικό ορόσημο λήξης της πανδημίας αναφέρεται, είτε εντός του 2022 (όπως θεωρεί ο ΠΟΥ) ή και αργότερα (όπως προβλέπουν λιγότερο αισιόδοξοι επιστήμονες).
Ενδεικτικά συμπληρωματικά μέτρα
Για την επίτευξη των στόχων περιορισμού του κορωνοϊού, προτείνονται μια σειρά μέτρων (πολλά έχουν ήδη δρομολογηθεί), όπως:
- Να ληφθούν
συμπληρωματικά μέτρα, όπως η χρήση μασκών και η διενέργεια επιπλέον τεστ, στοιχεία που υπογραμμίζονται από τον ΠΟΥ, αλλά και πολλούς ειδικούς, Έλληνες και ξένους.
Να ενισχυθεί η υποδομή, σε ότι αφορά τον έλεγχο (τεστ) των κρουσμάτων, την μέτρηση του ιικού φορτίου, αλλά και την ταυτοποίηση των μεταλλάξεων.
Να προχωρήσει η ιχνηλάτηση των κρουσμάτων μέσω ψηφιακών εργαλείων αλλά και διαδικασίας που θα έχει την εμπιστοσύνη των πολιτών, Παρότι σήμερα (λόγω της αύξησης του αριθμού τους) η ιχνηλάτηση γνωστών κρουσμάτων έχει περιορισμένα αποτελέσματα, η στατιστική ανάλυση των στοιχείων μπορεί να οδηγήσει σε χρήσιμα συμπεράσματα.
Να αυστηροποιηθεί η διαδικασία εισόδου ταξιδιωτών από άλλες χώρες, με την διενέργεια συμπληρωματικών τεστ, τόσο για τους εμβολιασμένους, όσο και για τους μη εμβολιασμένους, κατά την άφιξή τους αλλά και σε τακτά διαστήματα κατά την παραμονή τους.
Υπάρχουν ακόμα κάποια πρακτικά μέτρα που μειώνουν τον κίνδυνο των επαφών και δεν έχουν ιδιαίτερο κόστος για το κράτος, τις επιχειρήσεις ή τους ιδιώτες, όπως:
η προαιρετική επαναφορά του συστήματος τηλεργασίας (μέθοδος γενικά εξίσου αποδοτική με την επί τόπου παρουσία των εργαζομένων),
η ενοικίαση από τον ΟΑΣΑ τουριστικών λεωφορείων (για την μείωση του συνωστισμού)
η επαναφορά του μέτρου του διαχωρισμού των λαϊκών αγορών σε δύο τμήματα, κλπ.
Συμπέρασμα
Η δαιμονοποίηση του ιού (και των αρνητών των εμβολιασμών) εκτιμώ ότι δεν κινείται προς την ορθή κατεύθυνση. Πέρα από το δίπολο «επέκταση της υποχρεωτικότητας των εμβολιασμών ή παύση οικονομικών και άλλων δραστηριοτήτων (lockdown)», βρίσκεται η κοινή επιβάρυνση από την πανδημία, εμβολιασμένων και ανεμβολίαστων.
Η δράση του εμβολιασμού για την εξασφάλιση της δημόσιας υγείας έχει επαρκώς αποδειχθεί και θα πρέπει να ενισχυθεί, η υπεραπλούστευση όμως των επιχειρημάτων, ενδεχομένως υπονομεύει μεσοπρόθεσμα την περαιτέρω προώθησή του.
Μια ολιστική αντιμετώπιση του φαινομένου του κορωνοϊού, που βάζει στην σωστή τους βάση τα πλεονεκτήματα αλλά και τα όρια του εμβολιασμού, θεωρώ ότι μπορεί να συμβάλει στην μεγαλύτερη επιτυχία των επιδιωκόμενων στόχων.