Για χρόνια, οι παγκόσμιοι αξιωματούχοι υγείας έχουν χρησιμοποιήσει δισεκατομμύρια σταγόνες ενός στοματικού εμβολίου σε μια εξαιρετικά αποτελεσματική εκστρατεία με στόχο την εξάλειψη της πολιομυελίτιδας στα τελευταία «οχυρά» της - συνήθως, φτωχές, πολιτικά ασταθείς γωνιές του κόσμου.
Τώρα, σε μια απροσδόκητη ανατροπή αυτής της προσπάθειας δεκαετιών για την εξάλειψη του ιού, οι αρχές στην Ιερουσαλήμ, τη Νέα Υόρκη και το Λονδίνο ανακάλυψαν ότι η πολιομυελίτιδα εξαπλώνεται σε αυτές τις περιοχές.
Η αρχική πηγή του ιού; Το ίδιο το από του στόματος εμβόλιο.
Οι επιστήμονες γνώριζαν από καιρό αυτό το εξαιρετικά σπάνιο φαινόμενο. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ορισμένες χώρες έχουν στραφεί σε άλλα εμβόλια κατά της πολιομυελίτιδας. Αλλά αυτές οι τυχαίες λοιμώξεις γίνονται πιο κραυγαλέες καθώς ο κόσμος πλησιάζει στην εκρίζωση της νόσου και ο αριθμός των κρουσμάτων που προκαλούνται από ιό που κυκλοφορεί στη φύση πέφτει κατακόρυφα.
Από το 2017, έχουν καταγραφεί 396 κρούσματα πολιομυελίτιδας που προκαλούνται από τον ελεύθερο ιό, έναντι περισσότερων από 2.600 που συνδέονται με το στοματικό εμβόλιο, σύμφωνα με στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και των συνεργατών του.
«Βασικά αντικαθιστούμε τον ελεύθερο ιό με τον ιό στο εμβόλιο, ο οποίος τώρα οδηγεί σε νέα κρούσματα», είπε ο Σκοτ Μπάρετ, καθηγητής του Πανεπιστημίου της Κολούμπια. «Θα υπέθετα ότι χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο και οι ΗΠΑ μπορούν να σταματήσουν τη μετάδοση αρκετά γρήγορα, αλλά το ίδιο σκεφτήκαμε και για την ευλογιά των πιθήκων», τόνισε.
Τα τελευταία κρούσματα αντιπροσωπεύουν την πρώτη φορά εδώ και αρκετά χρόνια που ο ιός της πολιομυελίτιδας, ο οποίος συνδέεται με το εμβόλιο, εμφανίζεται σε πλούσιες χώρες.
Νωρίτερα φέτος, αξιωματούχοι στο Ισραήλ εντόπισαν πολιομυελίτιδα σε ένα μη εμβολιασμένο 3χρονο, το οποίο υπέφερε από παράλυση. Αρκετά άλλα παιδιά, σχεδόν όλα ανεμβολίαστα, βρέθηκαν να έχουν τον ιό αλλά όχι συμπτώματα.
Τον Ιούνιο, οι βρετανικές αρχές ανέφεραν ότι βρήκαν στοιχεία στα λύματα ότι ο ιός εξαπλώνεται, αν και δεν εντοπίστηκαν μολύνσεις σε ανθρώπους. Την περασμένη εβδομάδα, η κυβέρνηση δήλωσε ότι σε όλα τα παιδιά στο Λονδίνο ηλικίας 1 έως 9 ετών θα προσφερθεί αναμνηστική δόση του εμβολίου.
Στις ΗΠΑ, ένας ανεμβολίαστος νεαρός ενήλικας υπέστη παράλυση στα πόδια του αφού μολύνθηκε από πολιομυελίτιδα, αποκάλυψαν αξιωματούχοι της Νέας Υόρκης τον περασμένο μήνα. Ο ιός εμφανίστηκε επίσης στους υπονόμους της μεγαλούπολης, υποδηλώνοντας ότι εξαπλώνεται κι εκεί. Ωστόσο, οι αξιωματούχοι είπαν ότι δεν σχεδιάζουν μια εκστρατεία ενισχυτικού εμβολιασμού, επειδή πιστεύουν ότι το υψηλό ποσοστό εμβολιασμού της πολιτείας θα προσφέρει αρκετή προστασία.
Οι γενετικές αναλύσεις έδειξαν ότι οι ιοί στις τρεις χώρες ήταν όλοι «προερχόμενοι από εμβόλια», που σημαίνει ότι ήταν μεταλλαγμένες εκδοχές ενός ιού που προήλθε από το στοματικό εμβόλιο.
Το επίμαχο εμβόλιο χρησιμοποιείται από το 1988 επειδή είναι φθηνό, εύκολο στη χορήγηση -δύο σταγόνες μπαίνουν απευθείας στο στόμα των παιδιών- και παρέχει καλύτερη προστασία ολόκληρου του πληθυσμού όπου εξαπλώνεται η πολιομυελίτιδα. Περιέχει μια εξασθενημένη μορφή του ζωντανού ιού.
Αλλά μπορεί επίσης να προκαλέσει πολιομυελίτιδα σε περίπου δύο έως τέσσερα παιδιά ανά 2 εκατομμύρια δόσεις (σ.σ. απαιτούνται τέσσερις δόσεις για την πλήρη ανοσοποίηση). Σε εξαιρετικά σπάνιες περιπτώσεις, ο εξασθενημένος ιός μπορεί επίσης μερικές φορές να μεταλλαχθεί σε μια πιο επικίνδυνη μορφή και να προκαλέσει εστίες, ειδικά σε μέρη με κακή υγιεινή και χαμηλά επίπεδα εμβολιασμού.
Αυτά τα κρούσματα συνήθως ξεκινούν όταν τα άτομα που είναι εμβολιασμένα αποβάλλουν ζωντανό ιό από το εμβόλιο στα κόπρανα τους. Από εκεί, ο ιός μπορεί να εξαπλωθεί στην κοινότητα και, με την πάροδο του χρόνου, να μετατραπεί σε μια μορφή που μπορεί να παραλύσει τους ανθρώπους και να ξεκινήσει νέες επιδημίες.
Πολλές χώρες που εξάλειψαν την πολιομυελίτιδα στράφηκαν σε ενέσιμα εμβόλια, που περιείχαν ανενεργό ιό πριν από δεκαετίες για να αποφύγουν τέτοιους κινδύνους. Οι σκανδιναβικές χώρες και η Ολλανδία δεν χρησιμοποίησαν ποτέ το στοματικό εμβόλιο.
Ο διευθυντής του τμήματος πολιομυελίτιδας του ΠΟΥ, Έινταν Ο’Λίρι περιέγραψε την εξάπλωση της πολιομυελίτιδας στο Λονδίνο και τη Νέα Υόρκη ως «μεγάλη έκπληξη», λέγοντας ότι οι αξιωματούχοι έχουν επικεντρωθεί στην εξάλειψη της νόσου στο Αφγανιστάν και το Πακιστάν, όπου έχουν πεθάνει εργαζόμενοι στον τομέα της υγείας για την ανοσοποίηση παιδιών και όπου οι συγκρούσεις έχουν καταστήσει αδύνατη την πρόσβαση σε ορισμένες περιοχές.
Το από του στόματος εμβόλιο πιστώνεται ότι μείωσε δραματικά τον αριθμό των παιδιών που παρέλυσαν από την πολιομυελίτιδα. Οταν ξεκίνησε η παγκόσμια προσπάθεια εξάλειψης του ιού το 1988, υπήρχαν περίπου 350.000 κρούσματα πολιομυελίτιδας ετησίως από τον ελεύθερο στη φύση ιό. Μέχρι στιγμής φέτος, έχουν καταγραφεί 19 τέτοια κρούσματα, όλα στο Πακιστάν, το Αφγανιστάν και τη Μοζαμβίκη.
Το 2020, ο αριθμός των κρουσμάτων πολιομυελίτιδας που συνδέονται με το εμβόλιο ξεπέρασε τα 1.100 σε δεκάδες χώρες. Εκτοτε έχει μειωθεί σε περίπου 200 μέχρι στιγμής φέτος.
Πέρυσι, ο ΠΟΥ και οι συνεργάτες του άρχισαν να χρησιμοποιούν ένα καινούριο στοματικό εμβόλιο, το οποίο περιέχει έναν ζωντανό αλλά εξασθενημένο ιό που οι επιστήμονες πιστεύουν ότι είναι λιγότερο πιθανό να μεταλλαχθεί σε επικίνδυνη μορφή. Ομως, οι προμήθειες είναι περιορισμένες.
Για να σταματήσει η πολιομυελίτιδα στη Βρετανία, τις ΗΠΑ και το Ισραήλ, αυτό που χρειάζεται είναι περισσότερος εμβολιασμός, λένε οι ειδικοί. Αυτό είναι κάτι που ανησυχούν ότι θα μπορούσε να αποτελέσει πρόκληση στην εποχή του κορονοϊού, λόγω της μειωμένης εμπιστοσύνης των ανθρώπων προς τις αρχές και της πολιτικής πόλωσης που επικρατεί σε αυτές τις χώρες.