Την επόμενη φορά που θα περιηγηθούμε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ας έχουμε υπόψη μας το εξής: Μία έρευνα που αξιολόγησε αναρτήσεις απο‘’influencers’’ στο Instagram διαπίστωσε ότι το 86% του διατροφικού περιεχομένου δεν ανέφερε καμία επιστημονική πηγή, ενώ άλλες μελέτες εντόπισαν ανακρίβειες στο 45% των σχετικών αναρτήσεων.
Αντίστοιχα, ερευνητές του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ διαπίστωσαν ότι το 97% των δημοφιλών βίντεο στο TikTok σχετικά με απώλεια βάρους, μυϊκή ενδυνάμωση και συμπληρώματα αποτοξίνωσης δεν παρείχαν καμία επιστημονική απόδειξη για να στηρίξουν τους ισχυρισμούς τους.
Και δεν πρόκειται μόνο για το TikTok ή το Instagram· μια ανασκόπηση 64 ερευνών που εξέτασαν διάφορα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και ιστοσελίδες έδειξε ότι οι μισές παρείχαν “χαμηλής ακρίβειας” διατροφικές πληροφορίες.
Η Έμιλι Ντένις, επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης και λέκτορας στη Δημόσια Υγεία και Διατροφή στο Πανεπιστήμιο Ντίνκιν της Αυστραλίας, εξηγεί:
«Συχνά υπάρχει ένα μείγμα παραπληροφόρησης και αληθινών πληροφοριών στο διαδίκτυο, κάτι που δυσκολεύει ιδιαίτερα τους χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης που αναζητούν αξιόπιστες διατροφικές συμβουλές».
Η Σίντνεϊ Χέρλεϊ, 27 ετών, είναι μία από τους ανθρώπους που αναζητούν αξιόπιστες διατροφικές συμβουλές στο διαδίκτυο. Ακολουθεί αρκετά προφίλ στο Instagram που εστιάζουν στην ευεξία των γυναικών και αυτό, όπως λέει, οδηγεί στην εξατομίκευση του περιεχομένου της κυρίως γύρω από την διατροφή και την γυμναστική.
«Βλέπω πολλές αντικρουόμενες πληροφορίες· είναι δύσκολο να καταλάβω ποιες απόψεις είναι αξιόπιστες», αναφέρει η Χέρλεϊ, που εργάζεται στο Υπουργείο Άμυνας των Η.Π.Α. στην Ουάσιγκτον.
Η αναξιόπιστη διατροφική καθοδήγηση μπορεί να προκαλέσει πραγματική ζημιά. Για παράδειγμα, πολύ προωθημένες δίαιτες όπως η κετογονική ή οι αποτοξινωτικές νηστείες αποκλείουν ολόκληρες ομάδες τροφίμων και μαζί τους σημαντικά θρεπτικά συστατικά. Η Ντένις εκφράζει την ανησυχία της ότι η προώθηση τέτοιων περιοριστικών διαιτών μπορεί να οδηγήσει σε διατροφικές διαταραχές.
«Επιπλέον τα χρήματα που σπαταλώνται σε ευρέως διαφημιζόμενα συμπληρώματα διατροφής είναι συχνά αναποτελεσματικά ή απλώς περιττά για την υγεία», προσθέτει. Πολλές από αυτές τις παραπληροφορημένες τάσεις ξεκινούν από έναν μικρό κόκκο αλήθειας.
Οπότε, πώς μπορούμε να καταλάβουμε αν οι διατροφικές συμβουλές που βλέπουμε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης βασίζονται στην επιστήμη ή είναι σπατάλη χρόνου;
Ρωτήσαμε ειδικούς να μας βοηθήσουν να αναλύσουμε τρεις δημοφιλείς διατροφικές τάσεις.
1. Δίαιτα χωρίς λεκτίνες
Ο ισχυρισμός:
Ορισμένοι χρήστες στα social media προτρέπουν τους ακολούθους τους να αποφεύγουν τροφές που περιέχουν λεκτίνες (πρωτεΐνες που βρίσκονται σε φυτά, ζώα και μικροοργανισμούςκαι η κύρια λειτουργία τους είναι να δεσμεύουν υδατάνθρακες).
Αυτές περιλαμβάνουν όσπρια (όπως φασόλια και φακές), φυστίκια, δημητριακά, αλλά και ορισμένα λαχανικά και φρούτα.
Οι λεκτίνες κατηγορούνται ότι προκαλούν σύνδρομο διαρρέοντος εντέρου, εξασθένηση του ανοσοποιητικού, αύξηση βάρους, αυτοάνοσα νοσήματα, βλάβες οργάνων και άλλα προβλήματα.
Ο κόκκος αλήθειας:
Η κατανάλωση πολύ μεγάλων ποσοτήτων ορισμένων τύπων λεκτινών μπορεί να προκαλέσει γαστρεντερική δυσφορία, όπως ναυτία ή διάρροια, επειδή δεσμεύονται με τα σάκχαρα στο πεπτικό σύστημα, εξηγεί ο Εμαντελντίν Κόνοζι, ερευνητής στο Πανεπιστήμιο Κέιπ Κοστ της Γκάνας, που μελετά τις λεκτίνες. Ωστόσο, αυτό δεν είναι όλη η αλήθεια.
Τι λέει η επιστήμη:
Αν και είναι αλήθεια ότι τα δημητριακά ολικής αλέσεως και τα όσπρια περιέχουν περισσότερες από τις «προβληματικές» λεκτίνες, δεν αποτελούν απειλή για το πεπτικό μας σύστημα, γιατί συνήθως τα μαγειρεύουμε. «Το βράσιμο μέχρι να μαλακώσουν καταστρέφει αποτελεσματικά τη συντριπτική πλειονότητα των λεκτινών, εξαλείφοντας την τοξικότητά τους», εξηγεί ο Κόνοζι, παραθέτοντας σχετικές έρευνες .
Παράλληλα, οι λεκτίνες σε φρούτα και λαχανικά δεν αποτελούν ανησυχία, καθώς βρίσκονται σε πολύ χαμηλά επίπεδα και σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να είναι ευεργετικές. Για παράδειγμα, όπως αναφέρει ο Κόνοζι:
«Ορισμένες λεκτίνες προσκολλώνται σε επιβλαβή βακτήρια ή ιούς, συμβάλλοντας στην εξουδετέρωσή τους κάτι που μπορεί να προσφέρει σημαντικά οφέλη για το ανοσοποιητικό σύστημα».
Επιπλέον, ενδέχεται να λειτουργούν ως αντιοξειδωτικά και υπάρχουν ενδείξεις ότι μπορεί να έχουν αντικαρκινικές ιδιότητες.
Συμπέρασμα του Κόνοζι:
«Για τους περισσότερους υγιείς ανθρώπους, η τακτική κατανάλωση καλά μαγειρεμένων οσπρίων, δημητριακών ολικής αλέσεως και πέντε μερίδων φρούτων και λαχανικών την ημέρα δεν είναι απλώς ασφαλής, είναι ευεργετική, χάρη στις φυτικές ίνες, τις πρωτεΐνες, τις βιταμίνες, τα μέταλλα και τις φυτοχημικές ουσίες που περιέχουν, καθώς και στις ίδιες τις ωφέλιμες λεκτίνες».
2. Η «σαρκοφαγική» δίαιτα (Carnivore diet)
Οι ισχυρισμοί:
Οι υποστηρικτές της σαρκοφαγικής δίαιτας προτείνουν να καταναλώνουμε αποκλειστικά τροφές ζωικής προέλευσης, όπως κόκκινο κρέας, κοτόπουλο και αυγά, αποφεύγοντας εντελώς τα φρούτα, τα λαχανικά, τα δημητριακά και γενικά τους υδατάνθρακες.
Υποστηρίζουν ότι αυτή η δίαιτα καταπολεμά τη φλεγμονή, μειώνει το σάκχαρο στο αίμα, βοηθά στην απώλεια βάρους, καθαρίζει τη σκέψη, βελτιώνει αυτοάνοσα νοσήματα και πεπτικά προβλήματα, ενώ όπως λένε παρέχει όλα τα θρεπτικά συστατικά που χρειάζεται ο οργανισμός (και ακόμα περισσότερα).
Ο κόκκος αλήθειας:
«Έχει σημασία να βελτιώσουμε την ποιότητα των υδατανθράκων στη διατροφή μας· ο περιορισμός των τροφών που είναι πλούσιες σε επεξεργασμένα δημητριακά και πρόσθετα σάκχαρα (συμπεριλαμβανομένων των ζαχαρούχων ποτών) μπορεί να συμβάλει σε καλύτερη υγεία, ιδιαίτερα όταν αυτές οι τροφές αντικαθίστανται με δημητριακά ολικής άλεσης, άλλες φυσικές τροφές πλούσιες σε φυτικές ίνες ή υγιεινά λιπαρά», λέει η Ρενάτα Μίχα, κλινική διαιτολόγος που συνεργάζεται με το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας στην Ελλάδα και το Πανεπιστήμιο Tufts στη Μασαχουσέτη των Ηνωμένων Πολιτειών
Τι λέει η επιστήμη:
Αν και δεν υπάρχουν μακροχρόνιες μελέτες για τις επιπτώσεις της “σαρκοφαγικής” δίαιτας, η υπάρχουσα έρευνα για το κόκκινο κρέας και την υγεία, συμπεριλαμβανομένης της λειτουργίας του εγκεφάλου, δείχνει ανησυχητικά αποτελέσματα.
«Το μεγαλύτερο μέρος της επιστημονικής βιβλιογραφίας δείχνει ότι η υψηλή κατανάλωση κόκκινου και ειδικά επεξεργασμένου κρέατος συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο καρδιαγγειακών νοσημάτων, σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2, ορισμένων μορφών καρκίνου και πρόωρου θανάτου», αναφέρει η Μίχα. «Αυτοί οι κίνδυνοι αυξάνονται ανάλογα με την ποσότητα και τη διάρκεια της κατανάλωσης».
Και πέρα από αυτό, πρέπει να σκεφτούμε τι χάνουμε με αυτή τη δίαιτα: φρούτα, λαχανικά, όσπρια και δημητριακά ολικής άλεσης τροφές που έχουν αποδεδειγμένα οφέλη για την υγεία.
«Είναι πλούσιες σε φυτικές ίνες, αντιοξειδωτικά και φυτοθρεπτικά συστατικά», εξηγεί η Μίχα. «Αποτελούν τη βάση μιας φυτοφαγικής διατροφής που συνδέεται με χαμηλότερο σωματικό βάρος, καλύτερα επίπεδα σακχάρου και χοληστερόλης, υγιέστερο μικροβίωμα του εντέρου και μειωμένο κίνδυνο θανάτου από καρκίνο και καρδιοπάθειες».
Όσο για τους ισχυρισμούς περί «μείωσης της φλεγμονής», «επαναφοράς του εντέρου» ή «ξεκάθαρης νοητικής διαύγειας», η Μίχα είναι σαφής:
«Πρόκειται για ανεπίσημες, εμπειρικές αναφορές χωρίς ισχυρή επιστημονική τεκμηρίωση. Στην καλύτερη περίπτωση, η επιστήμη είναι προκαταρκτική ή αντικρουόμενη, και οι περισσότεροι ισχυρισμοί στο διαδίκτυο αποτελούν υπερβολικές ερμηνείες περιορισμένων ή έμμεσων δεδομένων».
3. “Fibermaxxing” Υπερφόρτωση φυτικών ινών
Οι ισχυρισμοί:
Ίσως έχετε ακούσει ότι πρέπει να αυξήσουμε την πρόσληψη φυτικών ινών για να αποφύγουμε τη δυσκοιλιότητα, να μειώσουμε τη χοληστερόλη, να περιορίσουμε τον κίνδυνο καρδιακών παθήσεων και καρκίνου του παχέος εντέρου, να ρυθμίσουμε το σάκχαρο, να διαχειριστούμε το βάρος μας και να ενισχύσουμε το μικροβίωμα του εντέρου μας.
Ο κόκκος αλήθειας:
Σε αυτή την περίπτωση, δεν υπάρχει μόνο κόκκος, αλλά ολόκληρη η αλήθεια. Πολλές επιστημονικές μελέτες επιβεβαιώνουν ότι οι φυτικές ίνες ένας τύπος υδατάνθρακα που προέρχεται από φυτικές τροφές και δεν πέπτεται πράγματι προσφέρουν όλα αυτά τα οφέλη.
Τι λέει η επιστήμη:
«Οι φυτικές ίνες συνδέονται σταθερά με οφέλη για την υγεία, όπως μειωμένο κίνδυνο καρδιοπαθειών, διαβήτη τύπου 2 και καρκίνου του παχέος εντέρου, καθώς και με καλύτερη υγεία του εντέρου», σημειώνει η Μίχα.
Οι ίνες δρουν με πολλούς τρόπους:
Οι φυτικές ίνες δρουν με πολλούς τρόπους: σχηματίζουν ένα είδος ζελέ στο έντερο, το οποίο βοηθά στην επιβράδυνση της πέψης και στην αποφυγή απότομων αυξήσεων σακχάρου στο αίμα, ενώ ταυτόχρονα κάνουν τα γεύματα να μας χορταίνουν περισσότερο. Επιπλέον, μειώνουν την LDL χοληστερόλη και αυξάνουν τη βιοποικιλότητα των μικροβίων στο έντερο.
Οι περισσότεροι άνθρωποι καταναλώνουν μόνο τη μισή από τη συνιστώμενη ποσότητα φυτικών ινών: περίπου 25 γραμμάρια ημερησίως για τις γυναίκες και 38 γραμμάρια για τους άνδρες. Ορισμένες κοινότητες του “fibermaxxing” προτείνουν ακόμα υψηλότερες ποσότητες, αλλά η Μίχα εξηγεί ότι τα οφέλη σταθεροποιούνται μεταξύ 35 και 45 γραμμαρίων την ημέρα.
Οι διατροφολόγοι προτείνουν να αυξάνουμε σταδιακά την πρόσληψη ινών, επιλέγοντας φυσικές πηγές όπως δημητριακά ολικής άλεσης, όσπρια, φρούτα, λαχανικά και ξηρούς καρπούς, αντί για συμπληρώματα ινών.
Είναι επίσης σημαντικό να καταναλώνουμε αρκετό νερό, ώστε να αποφύγουμε τη δυσκοιλιότητα.
Φουσκώματα, κράμπες, αέρια ή διάρροια αποτελούν σήμα ότι το παρακάναμε.
Στρατηγικές για έλεγχο της ακρίβειας οποιουδήποτε διατροφικού ισχυρισμού
Για οποιαδήποτε άλλη συμβουλή διατροφής βλέπουμε στα social media, αυτές οι στρατηγικές ελέγχου της ακρίβειας τους μπορούν να μας βοηθήσουν να ξεχωρίσουμε το αληθινό από το ψεύτικο:
Εξειδίκευση:
Πρέπει να ελέγχουμε το βιογραφικό του ατόμου που δημοσιεύει. Ένας πιστοποιημένος διαιτολόγος ή κάποιος με πτυχίο διατροφής από αναγνωρισμένο πανεπιστήμιο συνήθως (αλλά όχι πάντα) αποτελεί πιο αξιόπιστη πηγή. Αν και ένας τίτλος «δρ» μπορεί να ακούγεται εντυπωσιακός, δεν σημαίνει απαραίτητα ότι το άτομο έχει εκπαιδευτεί στη διατροφή· το 75% των ιατρικών σχολών δεν απαιτούν μαθήματα διατροφής.
Σύγκριση με την επιστήμη:
Οι επίσης ιστοσελίδες Εθνικών Κέντρων Υγείας προσφέρουν φιλικές προς τον καταναλωτή, επιστημονικά τεκμηριωμένες πληροφορίες για βιταμίνες, μέταλλα, διατροφικά συμπληρώματα, χοληστερόλη και πολλά άλλα διατροφικά θέματα..
Ωστόσο, επειδή ένας ισχυρισμός παραπέμπει σε επιστημονικές μελέτες, δεν σημαίνει ότι η έρευνα υποστηρίζει τους ισχυρισμούς. Πάντα πρέπει να ακολουθούμε τους συνδέσμους για να βεβαιωνόμαστε.
Προσοχή σε «κόκκινες σημαίες»:
«Αυτές περιλαμβάνουν ανεπιβεβαίωτες ιστορίες για συμπτώματα ή ασθένειες που θεραπεύτηκαν μέσω διατροφής ή συμπληρωμάτων, ισχυρισμούς που δαιμονοποιούν κάποια τρόφιμα (όπως τα έλαια σπόρων), δίαιτες μόδας που αποκλείουν ολόκληρες ομάδες τροφίμων, και οποιονδήποτε προσπαθεί να μας πουλήσει κάτι όπως ένα συμπλήρωμα ή συνδρομή,» λέει η Ντένις.
«Επίσης, οφείλουμε να είμαστε σκεπτικοί απέναντι σε σοκαριστικές ή νέες πληροφορίες που έρχονται σε αντίθεση με όσα ήδη ξέρουμε για τη διατροφή. Η παραπληροφόρηση συχνά σχεδιάζεται για να τραβήξει την προσοχή και να αυξήσει την αλληλεπίδραση».
Με πληροφορίες από nationalgeographic.
