«Οι περισσότεροι σκεφτόμαστε πολύ συχνά το χρήμα: Πόσο έχουμε, πόσο χρειαζόμαστε, πώς θα αποκτήσουμε περισσότερο, πώς θα διατηρήσουμε αυτό που έχουμε. Πολυτέλεια, λογαριασμοί, ευκαιρίες, ελευθερία, άγχος [...] Η διαρκής σκέψη περί χρημάτων όχι μόνο δεν μας οδηγεί σε καλύτερες αποφάσεις, αλλά μερικές φορές μεταβάλλει ριζικά τη συμπεριφορά μας και μας δημιουργεί προβλήματα. Στο χρήμα οφείλονται τα περισσότερα διαζύγια και κατά κύριο λόγο το άγχος των Αμερικανών. Αποδεδειγμένα είμαστε λιγότερο ικανοί να λύσουμε οποιουδήποτε είδους πρόβλημα αν μας απασχολούν οικονομικά ζητήματα...»
Στο βιβλίο «Το χρήμα κι εμείς» (μετάφραση Άγγελος Φιλιππάτος, εκδόσεις Αιώρα), ο συγγραφέας και καθηγητής Ψυχολογίας και Συμπεριφορικών Οικονομικών Νταν Αριέλι και ο κωμικός και συγγραφέας Τζεφ Κρέισλερ, αποκαλύπτουν με τρόπο διασκεδιαστικό και αντλώντας παραδείγματα από καθημερινές δραστηριότητες, ποια λάθη κάνουμε όταν αγοράζουμε προϊόντα και υπηρεσίες και μας εξηγούν πώς να κάνουμε καλύτερες οικονομικές επιλογές.
«Θα μπορούσαμε να ξοδεύουμε τα χρήματα μας πιο συνετά μετά την ανάγνωση του βιβλίου; Σίγουρα. Ίσως. Λίγο. Πιθανόν», σημειώνουν με νόημα στην εισαγωγή. Και εξηγούν: «Στη χειρότερη περίπτωση, πιστεύουμε ότι η αποκάλυψη του συμπλέγματος των δυνάμεων που κατευθύνουν τις σχετικές με τα χρήματα επιλογές μας, οι οποίες αναλώνουν τον χρόνο μας και ελέγχουν τις ζωές μας, θα βελτιώσει την οικονομική μας κατάσταση. Πιστεύουμε, επίσης, ότι με την κατανόηση του αντίκτυπου που έχει το χρήμα στον τρόπο σκέψη μας θα βελτιωθούμε και στις μη οικονομικές αποφάσεις μας. Για ποιόν λόγο; Επειδή οι αποφάσεις που αφορούν το χρήμα δεν αφορούν μόνο αυτό. Οι ίδιες δυνάμεις που διαμορφώνουν την πραγματικότητα μας σε ό,τι αφορά το χρήμα μάς επηρεάζουν και όταν αξιολογούμε τι είναι σημαντικό στους υπόλοιπους τομείς της ζωής μας: Πώς κατανέμουμε τον χρόνο μας, πώς διαχειριζόμαστε τη σταδιοδρομία μας, πώς συμπεριφερόμαστε στους ανθρώπους, πώς δημιουργούμε σχέσεις, πώς αναζητούμε την ευτυχία και, τέλος πώς αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο που μας περιβάλλει».
Χωρισμένο σε τρία μεγάλα μέρη και με σημείο εκκίνησης τον ορισμό του χρήματος μέσα από μία ιστορία που εκτυλίσσεται σε ένα καζίνο του Λας Βέγκας όπου καταγράφονται οι παράμετροι που επιδρούν κάτω από τα εκτυφλωτικά φώτα του (Νοητική Λογιστική, Το Αντίτιμο του Δωρεάν, Ο Πόνος της Πληρωμής, Σχετικότητα, Προσδοκίες, Αυτοέλεγχος), το εύληπτο αυτό βιβλίο επιχειρεί να προσεγγίσει τον τρόπο με τον οποίον η Επιστήμη των Συμπεριφορικών Οικονομικών μπορεί, αν όχι να βελτιώσει τη ζωή μας, σίγουρα να ανοίξει θέματα προς συζήτηση.
«Πόσο αξίζει να πληρώσουμε για μια κόκα κόλα, για μια μηνιαία συνδρομή στο Netflix ή για ένα iPhone; Πώς μπορούμε να υπολογίσουμε την αξία των πραγμάτων; Ας πάρουμε για παράδειγμα τον κόσμο της τέχνης. Το 2015, κάποιος πλήρωσε 179 εκατομμύρια δολάρια για έναν πίνακα που το New Yorker χαρακτήρισε ως ”ένα μέτριο έργο του Πικάσο, από την απλώς ανεκτή ύστερη περίοδο του”. Κάποιος άλλος πήρε φωτογραφίες ανθρώπων από το ίνσταγκραμ -που έχουν αναρτηθεί στο διαδίκτυο και είναι δωρεάν προσβάσιμες από όλους-, τις μεγέθυνε και τις πούλησε προς 90.000 δολάρια. Ακόμα και η φωτογραφία μιας πατάτας έφτασε να πουληθεί ένα εκατομμύριο ευρώ. Ποιός καθορίζει αυτές τις τιμές; Πώς προσδιορίζονται αυτές οι αξίες; Γιατί κάποιος αγοράζει μια φωτογραφία με πατάτες που τραβήχτηκε με κινητό; Έχουμε όλοι ακούσει πολλά για τον όρο ”αξία”. Η αξία αντικατοπτρίζει το αντίτιμο για κάτι, το χρηματικό ποσό που είμαστε διατεθειμένοι να πληρώσουμε για ένα προϊόν ή μία υπηρεσία. Ουσιαστικά, η αξία θα έπρεπε να αντανακλά το κόστος ευκαιρίας».
Κι ένα απλό, καλό παράδειγμα: «Να μην ξεχνάμε ότι όλα είναι σχετικά»
«... Αν δούμε ένα προϊόν με έκπτωση, δεν πρέπει να μας ενδιαφέρει ποιά ήταν η αρχική τιμή ή πόσα χρήματα θα εξοικονομήσουμε. Αντίθετα, πρέπει να εστιάσουμε στα χρήματα που θα ξοδέψουμε. Αν πληρώσουμε 60 δολάρια για ένα πουκάμισο που κόστιζε 100 δολάρια, δεν ”εξοικονομούμε 40 δολάρια”, ”ξοδεύουμε 60 δολάρια”. Η θεία Σούζαν ποτέ δεν έβαλε 40 δολάρια στο πορτοφόλι της, όμως φορτώθηκε πράγματι ένα άσχημο πουκάμισο. Ή μάλλον, το φόρτωσε στον ανιψιό της.
Αν πρόκειται για μεγάλες, πολύπλοκες αγορές, πρέπει να προσπαθούμε να διαχωρίζουμε τις δαπάνες μας. Δηλαδή, αν σκοπεύουμε να αγοράσουμε κάτι που συνοδεύεται από επιπρόσθετες επιλογές -όπως ένα αυτοκίνητο ή ένα σπίτι-, πρέπει να κρίνουμε χωριστά κάθε επιλογή.
Πρέπει να αποφεύγουμε να σκεφτόμαστε με ποσοστά. Αν μας παρουσιάζουν στοιχεία ως ποσοστό (για παράδειγμα, 1% των περιουσιακών στοιχείων μας), πρέπει να κάνουμε τον κόπο να υπολογίσουμε ακριβώς για ποιό ποσό πρόκειται. Τα χρήματα είναι απτά. Υπάρχουν ως απόλυτα μεγέθη -100 δολάρια είναι 100 δολάρια. Με το 10% από 1.000 δολάρια, είτε με το 1% από 100.000 δολάρια, αγοράζουμε 100 πακέτα καραμέλες Tic Tac».
Λίγα λόγια για τους συγγραφείς
Ο Νταν Αριέλι είναι καθηγητής Ψυχολογίας και Συμπεριφορικών Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Ντιουκ και ιδρυτής του Κέντρου Προηγμένης Γνώσης. Οι έρευνές του καλύπτουν ένα μεγάλο φάσμα της ανθρώπινης συμπεριφοράς και τα πειράματά του είναι πρωτότυπα και διασκεδαστικά, γεμάτα ιδέες που διαφοροποιούνται θεαματικά από την καθιερωμένη οπτική. Από τις Εκδόσεις Αιώρα κυκλοφορεί επίσης το βιβλίο του Ντ. Αριέλι «Μια έντιμη ματιά στην ανεντιμότητα».
Ο Τζεφ Κρέισλερ, απόφοιτος Νομικής στο Πανεπιστήμιο Πρίνστον, είναι κωμικός, συγγραφέας, τηλεοπτικός σχολιαστής, αρθρογράφος και υπέρμαχος της Συμπεριφορικής επιστήμης. Έχει βραβευθεί ως κωμικός, είναι αρχισυντάκτης στο PeopleScience.com και συνεργάζεται μεταξύ άλλων με το Πανεπιστήμιο Στάνφορντ.