Πλανήτης Γη: Tο διαστημόπλοιο της ζωής

Τι είναι η Θεωρία της Γαίας;
|
Open Image Modal
Planet Earth against black background and starry sky.3D render.
Frank Lee via Getty Images

Γράφει η Αθηνά Μελή 

O πλανήτης Γή πήρε το όνομα του από τη  Γαία, ή τη Μητέρα Γη, που ήταν η υπέρτατη, η μεγάλη και η πρώτη θεότητα που λάτρεψαν πολλοί λαοί όπως και οι αρχαίοι Έλληνες.

Μύθοι για τη Γη υπάρχουν σε όλους του πολιτισμούς ανά τω κόσμω οι οποίοι μοιράζονται ενδιαφέρουσες ομοιότητες, που επισημαίνουν βαθείς κοινούς προβληματισμούς των ανθρώπων στη πρώιμη φάση της ανάπτυξης του πολιτισμού τους. 

Η λέξη Γη είναι αβέβαιης ετυμολογίας αλλά πιστεύεται ότι προέρχεται από τη Δωρική λέξη γα (σε συνηρημένη μορφή του γέα) και την Ιωνική γέ καθώς στην ομηρική αναφέρεται ως Γαία (αρχ. ελλ.: Γαῖα). 

Στην ιστορία της Δημιουργίας των Αρχαίων Ελλήνων υπήρξε το Χάος. Αμέσως μετά δημιουργήθηκε η Γαία και από αυτήν δημιουργήθηκε το Σύμπαν, ο ουρανός (με τη μορφή του θεού Ουρανού), η θάλασσα, τα βουνά, οι πρώτοι θεοί (οι Τιτάνες) και οι άνθρωποι. Αυτή έδινε τροφή και καταφύγιο, αυτή ζέσταινε την πλάση. 

Στο επίπεδο της Κοσμογονίας όπως αναφέρεται στη Θεογονία του Ησίοδου οι τρεις κοσμικές υπάρξεις (Γαία, Χάος, Έρωτας) γεννήθηκαν κατά αντίστροφη σειρά από το Κοσμικόν Ωόν, το οποίο προήλθε από το μηδέν, το τίποτα ή από τη Νύχτα. 

Η Γαία  συμβολίζει την υλική πλευρά του Κόσμου.

Το Χάος συμβολίζει τον χώρο του Σύμπαντος.

Ο Έρωτας συμβολίζει την κινητήρια δύναμη που ενώνει, μεταλλάσσει και μεταμορφώνει το Παν.

Στην θεογονία του Ησίοδου ο Έρωτας μεσολαβεί και η Γαία με το Χάος γεννούν τον Ουρανό.

Μια άλλη εκδοχή ταυτίζει το Χάος με τον Ουρανό έτσι ώστε ουσιαστικά να είναι η Γαία και ο Ουρανός το πρώτο κοσμικό ζευγάρι της Δημιουργίας. Η Γαία με τον Ουρανό δημιουργούν τους Γίγαντες, τους Τιτάνες, τον Ωκεανό και όλη την πλάση. 

 

Open Image Modal
.
.

Η αρχαία Ελληνική μυθολογία μας εξιστορεί επίσης ότι ο Ουρανός προσπάθησε να ανακόψει τη συνεχή δημιουργία της Γαίας, οπότε αποφάσισε να στείλει τα παιδιά του στα σπλάχνα της.

Η Γαία δεν άντεξε την σκληρότητα αυτή οπότε και συμμάχησε με έναν από τους Τιτάνες γιους της, το Κρόνο, και έτσι μαζί καθαίρεσαν από την εξουσία του κόσμου τον πατέρα του, Ουρανό.

Μια άλλη περαιτέρω εκδοχή μας λέει ότι η Γαία μετά την πτώση του Ουρανού ενώθηκε με τον Ωκεανό και γέννησε τους θεούς και τις θεές του υγρού στοιχείου.

Η Γη λοιπόν -που πήρε το όνομα της από την πρωταρχική αυτή θεά της δημιουργίας- ή αλλιώς ο γαλάζιος πλανήτης, είναι ο τρίτος πιο κοντινός πλανήτης στον Ήλιο.

Είναι ο πέμπτος μεγαλύτερος σε μάζα στο Ηλιακό Σύστημα και ειδικότερα είναι ο μεγαλύτερος ανάμεσα στους γήινους πλανήτες, δηλαδή τους πλανήτες με στερεό φλοιό δηλαδή τον Άρη, την Αφροδίτη και τον Ερμή.

Η ραδιομετρική χρονολόγηση δείχνει ότι η Γη σχηματίστηκε πριν από περίπου 4,6 δισεκατομμύρια χρόνια.

Η Γη περιστρέφεται γύρω από τον άξονά της περίπου  365,26 φορές το   χρόνο  ολοκληρώνοντας ένα αστρικό έτος.

Ο άξονας περιστροφής της Γης έχει  κλίση 23,4° με τον κάθετο στο επίπεδο τροχιάς της άξονα και αυτό έχει ως αποτέλεσμα να δημιουργούνται οι εποχικές διαφορές στην επιφάνεια της.

Η ισορροπία της απόστασης της από τον Ήλιο και η κλίση αυτή, δημιουργούν την βέλτιστη εναλλαγή θερμοκρασίας μεταξύ του βόρειου και νότιου ημισφαιρίου της κατά τη διάρκεια του αστρικού έτους. 

Ο αστρονομικός συμβολισμός της γης αποτελείται από έναν σταυρό μέσα σε ένα κύκλο (⊕). Ο σταυρός αναπαριστά έναν μεσημβρινό και έναν παράλληλο ενώ μία άλλη παραλλαγή συμβολισμού τοποθετεί τον σταυρό πάνω από τον κύκλο. 

Open Image Modal
pijama61 via Getty Images

Η Γη αλληλεπιδρά με τους άλλους πλανήτες του Ηλιακού μας συστήματος μέσω βαρυτικών δυνάμεων, και ιδιαίτερα με τον Ήλιο και τη Σελήνη (τον μοναδικό της δορυφόρο) που είναι και το κοντινότερο αστρονομικό σε αυτήν σώμα.

Η αλληλεπίδραση της Γης με το βαρυτικό πεδίο της Σελήνης σταθεροποιεί την κατεύθυνση του άξονα περιστροφής της Γης αλλά και σταδιακά μειώνει τον ρυθμό περιστροφής του γαλάζιου πλανήτη μας, δημιουργώντας επίσης τα φαινόμενα της παλίρροιας και της άμπωτης στις θάλασσες και στις λίμνες της. 

Ο πλανήτης μας πραγματοποιεί τέσσερις κινήσεις:

α) περιστροφή γύρω από τον άξονά της,

β) περιφορά γύρω από τον Ήλιο,

γ) ηλιακή μεταβατική περιφορά που πραγματοποιεί ακολουθώντας την περιστροφή του Ηλιακού συστήματος και

δ) γαλαξιακή μεταβατική περιφορά, που πραγματοποιεί ακολουθώντας την περιστροφή του Γαλαξία.

Το 71% της επιφάνειας της Γης καλύπτεται από νερό και το 29% αποτελείται από διάφορες μορφές εδάφους όπως  βουνά, ερήμους και πεδιάδες. Το εσωτερικό της Γης είναι ενεργό με:

α) ένα στερεό εσωτερικό πυρήνα μετάλλου

β) έναν εξωτερικό πυρήνα σε υγρή μορφή ο οποίος παράγει το μαγνητικό πεδίο της γης και

γ) τον λεγόμενο μανδύα της πάνω στον οποίο “επιπλέουν” θα έλεγε κανείς, οι άκαμπτες τεκτονικές πλάκες της λιθόσφαιρας εδώ και πολλά εκατομμύρια χρόνια.  

Open Image Modal
Hrvoje Dragobratovic / EyeEm via Getty Images

Ο συνολικός ανθρώπινος πληθυσμός της Γης εκτιμάται σε: 7.9 δισεκατομμύρια  και είναι το κυρίαρχο είδος στον πλανήτη, το οποίο εξαρτάται από την βιόσφαιρα και τα ορυκτά του πλανήτη για την επιβίωσή του.

Ο άνθρωπος καλλιεργεί το 10% του εδάφους, με τις μόνιμες σοδειές να αποτελούν το 1% αυτών.

Υπάρχουν επίσης μόνιμα βοσκοτόπια κατά 26% του εδάφους, 32% δασικές περιοχές και οι αστικές περιοχές καλύπτουν το 1,5%. 

Είναι σκόπιμο εδώ να αναφέρουμε ότι πολλές περιοχές του πλανήτη υποφέρουν από υπερπληθυσμό, περιβαλλοντική ρύπανση και τοξικά απόβλητα.

Υπάρχει εκτεταμένη αποδάσωση και ερημοποίηση σε κομβικά “πράσινα” σημεία του πλανήτη μας, όπως η περιοχή του Αμαζονίου, που οδηγούν σε εξαφάνιση βιολογικών ειδών με επικράτηση παρασιτικών ή και γενετικά τροποποιημένων ειδών. 

Το παλαιότερο υλικό που βρέθηκε στο Ηλιακό μας σύστημα χρονολογείται στα 4,5672±0,0006  δισεκατομμύρια χρόνια.

Η επιστημονική θεωρία του σχηματισμού της από την άλλη περιγράφει ότι η Γη σχηματίστηκε ταυτόχρονα με τον σχηματισμό και την εξέλιξη των σωμάτων του Ηλιακού μας συστήματος και του Ήλιου, όπου εκτιμάται να έχουν ηλικία περίπου  4,6 δισεκατομμυρίων ετών.

Η λεγόμενη Νεφελική Θεωρία (δείτε σχετικά εδώ)  του σχηματισμού των πλανητών (της Γης) και του Ήλιου μας  λέει ότι σχηματίστηκαν όταν διαταράχθηκε ένα προϋπάρχον σύννεφο αερίου και σκόνης (νεφέλωμα) από την κοντινή έκρηξη ενός αστέρα (σουπερνόβα ή υπερκαινοφανής αστέρας δείτε σχετικά εδώ). 

 

Τμήματα του ηλιακού νεφελώματος κατέρρευσαν βαρυτικά αρχίζοντας να περιστρέφονται και να επιπεδοποιούνται σε ένα πεπλατυσμένο δίσκο μαγνητισμένων αεριών (δηλ. πλάσμα) γύρω από τον Ήλιο, όπου πρωτο-πλανήτες άρχισαν να αναπτύσσονται.

Η ατμόσφαιρα της Γης πιστεύεται ότι δημιουργήθηκε από την έκλυση αερίων από το εσωτερικό της και κυρίως από τον πυρήνα της.

Σε κάποια φάση της εξέλιξης της ο πυρήνας της έλιωσε και λόγω της πολύ μεγάλης θερμότητας που δημιουργήθηκε, απελευθερώθηκαν μεγάλες ποσότητες αερίων από τις ραδιενεργές διασπάσεις στην επιφάνεια της δημιουργώντας την σημερινή ατμόσφαιρα της που φτάνει σε ύψος περίπου 3500 χμ.

Η ατμόσφαιρα της Γης δεν είναι μόνο οξυγόνο όπως πιστεύουν οι περισσότεροι αλλά αποτελείται από 78% άζωτο, 21% οξυγόνο, 0,9% αργό, 0,03 διοξείδιο του άνθρακα, ευγενή αέρια και ίχνη υδρογόνου και όζοντος.

Χωρίς ιδιαίτερη αμφιβολία έχει αποδειχθεί ότι οι πρώτοι έμβιοι οργανισμοί που εμφανίστηκαν στην Γη είναι τουλάχιστον 3,5 δισεκατομμυρίων ετών.

Οι επιστήμονες υπολογίζουν ότι πάνω από  99% των ειδών ζωής που έχουν υπάρξει πάνω στη Γη έχουν ήδη εξαφανιστεί, αλλά υπάρχουν ακόμα περίπου  10 - 14 εκατομμύρια σωζόμενα είδη  εκ των οποίων μόνο περίπου  1,2 εκατομμύρια είδη έχουν μελετηθεί από τον άνθρωπο, ενώ πάνω από το 86% δεν έχουν καν καταγραφεί ή περιγραφεί. 

 

Open Image Modal
Η Γη όπως την είδαν από το Apollo 17 - 7 Δεκεμβρίου 1972
NASA via Getty Images

 

Η Γη δεν θεωρείται απλά ένας βράχος με ωκεανούς και ατμόσφαιρα. Η Θεωρία της Γαίας μας βοηθά να κατανοήσουμε τη ζωή στον πλανήτη μας, την πανίδα, την χλωρίδα τις κλιματικές αλλαγές και τον ρόλο μας ως ανθρώπινο είδος αλληλένδετο με αυτόν.

Η Θεωρία της Γαίας προτείνει ότι οι ζωντανοί οργανισμοί αλληλεπιδρούν με το ανόργανο περιβάλλον  της Γης σχηματίζοντας ένα συνεργιστικό και αυτορυθμιζόμενο, περίπλοκο σύστημα που βοηθά στη  διατήρηση και τη διαιώνιση των συνθηκών ζωής  στον πλανήτη.

Υπάρχουν πολλοί υποστηρικτές της Θεωρίας της Γαίας που υποθέτουν ότι όλες οι μορφές ζωής  στον πλανήτη είναι  μέρος ενός και μοναδικού ζωντανού πλανητικού όντος, τη Γαία.

Η ιδέα ότι η Γη και η ατμόσφαιρά της είναι ένα είδος «υπεροργανισμού » προτάθηκε αρχικά από τον Σκωτσέζο γεωλόγο  James Hutton (1726-1797).

Η θεωρία αυτή δεν βρήκε πολλούς υποστηρικτές και αντιμετωπίστηκε με εχθρότητα αρχικά, αλλά 200 χρόνια αργότερα υπήρξε αναβίωση της μέσω των κλάδων της γεωφυσιολογίας και της επιστήμη του γήινου συστήματος, με ορισμένες από τις αρχές της να έχουν υιοθετηθεί στα πεδία μελέτης της βιογεωχημείας και των συστημάτων οικολογίας.

Την αναβίωση της θεωρίας αυτής την οφείλουμε στην Αμερικανίδα μικροβιολόγο Lynn Margulis  (1938-2011) στη δεκαετία του ’80 που έγραφε χαρακτηριστικά στο δημοφιλές βιβλίο της «Μικρόκοσμος: Τέσσερα δισεκατομμύρια χρόνια μικροβιακής εξέλιξης» (αγγλ. Microcosmos: Four Billion Years of Microbial Evolution) : ‘’η ζωή δεν κέρδισε τον πλανήτη με πόλεμο αλλά με συνεργασία’’, και στον Άγγλο χημικό  James Lovelock  (1919- ) με το βιβλίο του «Γαία: Μια νέα ματιά στη ζωή στη Γη» (αγγλ. Gaia: A Νew Look at Life on Earth)  το 1979, όπου η αρχαία Ελληνική λέξη Γαία (αγγλ. Gaia) της μυθολογίας, την μητέρα των Τιτάνων, χρησιμοποιήθηκε για να ονομαστεί η νέα αυτή θεωρία για τον αυτοδιαχειριζόμενο, αυτορυθμιζόμενο ζωντανό οργανισμό του πλανήτη μας.

Θα κλείσω την σύντομη αυτή περιήγηση στον πολύτιμο γαλάζιο μας πλανήτη Γη, με τον αρχαιοελληνικό  Ορφικό ύμνο της Γαίας: 

Γαῖα θεά, μῆτερ μακάρων θνητῶν τ᾽ ἀνθρώπων, παντρόφε, πανδώτειρα, τελεσφόρε, παντολέτειρα, αὐξιθαλής, φερέκαρπε, καλαῖς ὥραισι βρύουσα, ἕδρανον ἀθανάτου κόσμου, πολυποίκιλε κούρη, ἣ λοχίαις ὠδῖσι κύεις καρπὸν πολυειδῆ, ἀιδία, πολύσεπτε, βαθύστερν᾽, ὀλβιόμοιρε, ἡδυπνόοις χαίρουσα χλόαις πολυανθέσι δαῖμον, ὀμβροχαρής, περὶ ἣν κόσμος πολυδαίδαλος ἄστρων εἱλεῖται φύσει ἀενάωι καὶ ῥεύμασι δεινοῖς. ἀλλά, μάκαιρα θεά, καρποὺς αὔξοις πολυγηθεῖς εὐμενὲς ἦτορ ἔχουσα, σὺν ὀλβίοισιν ἐν ὥραις.

[Απόδοση] «Ώ θεά Γαία, συ ή μητέρα των μακαρίων θεών και των θνητών ανθρώπων, πού τρέφεις τα πάντα και δίδεις τα πάντα, πού φέρεις είς πέρας την ωρίμανση των καρπών και τα πάντα θανατώνεις, πού βοηθά την αύξηση (των καρπών) καί παράγεις καρπούς και είσαι γεμάτη από ωραίες εποχές είσαι ο θρόνος του αθανάτου κόσμου, ώ κόρη πολυποίκιλε, πού κυοφορείς πολύμορφο καρπό με τα επιλόχια κοιλοπονήματα ώ αθάνατη, πολυσέβαστη με τα βαθειά στέρνα, με την ευτυχισμένη μοίρα πού χαίρεσαι στις γλυκόπνοες χλόες, εσύ ή θεά με τα πολλά άνθη χαίρεσαι με τις βροχές, και γύρω από σε περιστρέφεται ένας πολυποίκιλτος κόσμος από αστέρια, (που κινείται) από την διαρκώς ρέουσα φύση και από δυνατά ρεύματα. Αλλά εσύ η μακαρία θεά, είθε να αυξήσεις τους καρπούς, που μας δίδουν πολλή ευχαρίστηση και να έχεις ευμενή καρδιά μαζί με ευτυχισμένες εποχές. »

Βιβλιογραφία: