Να μη γίνει ο νέος προϋπολογισμός της Ε.Ε. βορά των κυκλωμάτων διαφθοράς

Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο 2021-2027 της Ευρωπαϊκής Ένωσης - Μοχλός οικονομικής ανάπτυξης και κράτους δικαίου: “failure is not an option” 1
|
Open Image Modal
miguelangelortega via Getty Images

H Eυρωπαϊκή Ένωση δομήθηκε εξ αρχής ως μια οντότητα με ίδια νομική προσωπικότητα, ίδια συμφέροντα και ίδιους σκοπούς, τους οποίους υλοποιεί με ίδια οικονομικά μέσα. Ο οικονομικός προϋπολογισμός της ανέρχεται σε ιλιγγιώδες ποσό, γεγονός που διαχρονικά τον καθιστά στόχο παράνομης εκμετάλλευσης από φυσικά και νομικά πρόσωπα εντός και εκτός της Ένωσης, τα οποία, διαχειριζόμενα παράτυπα και προς ίδιον όφελος τα διατιθέμενα ευρωπαϊκά κονδύλια, δύνανται να αποκομίσουν ακόμη και υπέρογκα κέρδη.

Με αφορμή τις κρίσιμες διαπραγματεύσεις που βρίσκονται σε εξέλιξη σχετικά με τον προϋπολογισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την ερχόμενη επταετία 2021-2027 («Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο»), συμπεριλαμβανομένων των πόρων ανάκαμψης από την πανδημία COVID-19 («Next Generation EU»), η Διεθνής Διαφάνεια, σε συνεργασία με φορείς της Κοινωνίας των Πολιτών από διάφορες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, κρούουν δυνατά τον κώδωνα του κινδύνου διαφθοράς σε σχέση με τα σχεδόν 1,8 τρισεκατομμύρια ευρώ που θα δαπανηθούν μέσω του επόμενου Πολυετούς Δημοσιονομικού Πλαισίου2, καθόσον είναι βέβαιο ότι τα δίκτυα διαφθοράς θα στοχεύσουν δυναμικά σε αυτή την –άνευ προηγουμένου- αυξημένη και έκτακτη εισροή στα Κράτη Μέλη οικονομικών πόρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η ανάγκη δε οι πόροι αυτοί να διατεθούν το ταχύτερο δυνατό -κυρίως μέσα στην επόμενη τριετία- επιτείνει ανησυχητικά τους κινδύνους κακοδιαχείρισης, κατάχρησης, απάτης και διαφθοράς. 

Δεδομένου ότι τα εν λόγω αδικήματα στρέφονται ευθέως κατά της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η τελευταία διαθέτει σαφή αρμοδιότητα για την πρόληψη και πάταξή τους, προκειμένου να προστατέψει εν τέλει το ευρωπαϊκό οικοδόμημα στο σύνολό του. Ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δοθεί στις διαδικασίες σύναψης δημόσιων συμβάσεων, δεδομένου ότι είναι το πρωταρχικό μέσο για την κατανομή και την επένδυση των ευρωπαϊκών κονδυλίων. Ο εν λόγω τομέας είναι, επίσης, ένας από εκείνους που μαστίζονται συχνότερα από διαφθορά και εκτιμάται ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι πολίτες της χάνουν περίπου 5 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως από τη σύναψη και εκτέλεση δημοσίων συμβάσεων σε πλαίσιο διαφθοράς σύμφωνα με έρευνες (European Parliamentary Research Service, RAND Europe (2016). 

Ο ευρωπαϊκός «Μηχανισμός του Κράτους Δικαίου», ο οποίος συσχετίζει ευθέως την καταβολή ευρωπαϊκών κονδυλίων σε Κράτος Μέλος με το επίπεδο του κράτους δικαίου του, είναι αναμφίβολα ζωτικής σημασίας για τη διασφάλιση ενός υγιούς και συνεκτικού θεσμικού περιβάλλοντος, που υποστηρίζει τη νομιμότητα και τη δημοκρατία3. Με άλλα λόγια, επειδή οι ελλείψεις του κράτους δικαίου μπορεί να παρεμποδίζουν τη σωστή κατανομή και χρήση των πόρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης οι οποίοι διατίθενται σε ένα Κράτος Μέλος και να οδηγήσουν εν τέλει στην υπονόμευση των ευρωπαϊκών αξιών, προβλέπεται η αναστολή ή μείωση πληρωμών από τον προϋπολογισμό της Ένωσης προς Κράτος Μέλος που παραβιάζει το κράτος δικαίου. 

Ωστόσο, απαιτούνται επιπλέον έγκαιρα, ολοκληρωμένα και αποτελεσματικά μέτρα για τη διαφύλαξη των κεφαλαίων και των επενδύσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Παρότι λειτουργεί ένα σύνολο εθνικών και ενωσιακών θεσμικών οργάνων και διαδικασιών για την πρόληψη και τη διερεύνηση της -εν ευρεία εννοία- διαφθοράς στη χρήση των δημόσιων οικονομικών πόρων, το έργο τους δεν αρκεί και σε πολλές περιπτώσεις τα εν λόγω αδικήματα δεν εντοπίζονται. Απαιτούνται επιπλέον εποπτικοί μηχανισμοί που να βασίζονται σε ανοικτά δεδομένα, συμμετοχικότητα, καθώς και σε επέκταση της παρακολούθησης και του ελέγχου, με στόχο την πρόληψη και τον εντοπισμό συστημάτων διαφθοράς. 

Η -μεταξύ άλλων- ενεργοποίηση ευρύτερων καναλιών πρόσβασης στην πληροφορία και η εφαρμογή μέτρων για εξωτερική και ανεξάρτητη παρακολούθηση αναμένεται να προωθήσει στρατηγικές και συντονισμένες δράσεις κατά των δικτύων διαφθοράς, ιδίως σε ευαίσθητους τομείς, όπως οι δημόσιες συμβάσεις. Η δράση της Κοινωνίας των Πολιτών ενισχύει το έργο των εθνικών και ευρωπαϊκών και φορέων εποπτείας, παρέχοντας πολύτιμα στοιχεία για περισσότερες και πιο στοχευμένες παρεμβάσεις τους. 

To «Σύμφωνο Ακεραιότητας» είναι ένας τέτοιος συμμετοχικός μηχανισμός παρακολούθησης από την Κοινωνία των Πολιτών της εκτέλεσης δημοσίων συμβάσεων σε πραγματικό χρόνο, τον οποίον έθεσε σε εφαρμογή για πρώτη φορά η Διεθνής Διαφάνεια τη δεκαετία του 19904. Δεσμεύει μια αναθέτουσα αρχή και όλους τους υποψήφιους αναδόχους ενός δημόσιου διαγωνισμού να συμμορφωθούν με βέλτιστες πρακτικές και διαδικασίες που διασφαλίζουν τη μέγιστη διαφάνεια. Ένας τρίτος φορέας, συνήθως μια οργάνωση της Κοινωνίας των Πολιτών ή ένας συνασπισμός τέτοιων οργανώσεων, παρακολουθεί τη διαδικασία και ενημερώνει έγκαιρα τους πολίτες και τις αρμόδιες αρχές για τα ευρήματά της, προτείνοντας προληπτικές ή διορθωτικές ενέργειες.

Στο πλαίσιο του Πολυετούς Δημοσιονομικού Πλαισίου 2014-2020, τα «Σύμφωνα Ακεραιότητας» εφαρμόστηκαν για τη διαφύλαξη των ευρωπαϊκών οικονομικών πόρων σε 11 χώρες-μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα- για 18 δημόσιες συμβάσεις, σε διάφορους τομείς, μέσω του προγράμματος Integrity Pacts: Civil Control Mechanisms for Safeguarding EU Funds - Phase 2″. Το πρόγραμμα εφαρμόζεται πιλοτικά από τη Διεθνή Διαφάνεια και 15 εθνικούς εταίρους, με την χρηματοδότηση της Γενικής Διεύθυνσης Περιφερειακής Πολιτικής και Αστικής Ανάπτυξης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Το 2019, το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο αναγνώρισε το «Σύμφωνο Ακεραιότητας» ως «καινοτόμο μέτρο πρόληψης της απάτης», ενώ την ίδια χρονιά το «Σύμφωνο Ακεραιότητας» απέσπασε βραβείο από την Ευρωπαία Διαμεσολαβήτρια στην κατηγορία «Χρηστή Διακυβέρνηση».

Καθίσταται σαφές, επομένως, ότι οι μηχανισμοί που θα διασφαλίσουν ότι το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο 2021-2027 της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα χρηματοδοτήσει όντως την οικονομική πρόοδο και το κράτος δικαίου προς όφελος των πολιτών και όχι των διεφθαρμένων υπάρχουν και είναι στην διάθεση των ηγετών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, των οποίων η ευθύνη είναι αναπόδραστη.

  

1 Η φράση συνδέεται με την αποστολή προσελήνωσης του διαστημόπλοιου Apollo 13 (1970). Παρότι δεν έχει επαληθευθεί ιστορικά ότι η φράση ειπώθηκε στην πραγματικότητα, ωστόσο έγινε διάσημη, καθώς περιλαμβανόταν στο σενάριο της ταινίας “Apollo 13” (1995). 

2 Βλ. ενδεικτικά τις σχετικές δράσεις της Διεθνούς Διαφάνειας (Ελλάδος): https://www.transparency.gr/joint_letter_mff/

3 Βλ. σχετικά και: Διεθνής Διαφάνεια-Ελλάς “Το κράτος δικαίου στην Ελλάδα σήμερα: ανάγκη για ενίσχυσή του ιδίως υπό την απειλή της πανδημίας COVID-19 https://bit.ly/3jw8mMq